Contenido
“Cum studii sollertis indagine” es el comienzo de esta obra latina de mediados del siglo XIII, de gran influencia durante la Edad Media, por sí misma y, quizás más, por medio de la Summa y el Rosarius arnaldista. Una versión de esta obra fue publicada en Verae alchimiae (1561) atribuida a Aristóteles con el título De perfecto magisterio. Esta autoría alterna ocasionalmente con la de Rasis (y algún otro) y el título con el de Lumen luminum.
1. Temas.
De forma simplificada vamos a diferenciar tres versiones representadas por manuscritos igualmente antiguos, de la primera mitad del siglo XIV.
- Una versión breve conservada solo en (P)alermo QqA10: es el texto más coherente y por tanto el que podría estar más cerca del primer original.
- Una versión aumentada, seguida por la mayoría de testigos. Aparte de inclusiones y omisiones menores de recetas puntuales, destacan tres textos que parcialmente alteran la coherencia expositiva: una sección dedicada a la elaboración de la piedra oculta bendita, una colección de diez aguas rojas y un proceso de blanqueado de “los dos plomos”.
- La tercera versión es similar a la anterior, pero más aumentada con otras recetas y desordenada. La edición de Gratarolus (la única, varias veces reimpresa) pertenece a esta clase.
Abreviados, ampliados, interpolados o desordenados, los temas de las diferentes versiones son los mismos. Solo la versión P tiene una división clara y completa en cuatro partes, llamadas rationes. La de la edición se acerca a ella.
El Perfectum magisterium se inicia con una sección especulativa que abarca las dos primeras rationes. La primera reúne varias consideraciones teóricas genéricas, enfocadas a defender la plausibilidad de la transmutación. Es decir, viene a ser otra clase de aportación al debate, muy antiguo, sobre la posibilidad y viabilidad de la transmutación.
Ratio o parte | Común |
1. Consideraciones previas. | Objeto de la alquimia. Clasificación de las sustancias metálicas y minerales. Vida metálica. Necesidad de la purificación. Utilidad de los libros. Definición de elixir. Cualidades externas e internas. Salud y enfermedad de las sustancias. Afinidad. Cualidades potenciales La preparación: necesidad y finalidad. Multiplicidad de preparaciones. Valoración de su eficacia. |
La segunda ratio expone teorías sobre la naturaleza y génesis de los metales, incluyendo el mercurio. Las complexiones están descritas en términos de cualidades, que remiten directamente al Liber de septuaginta: según este todos los metales participan igualmente (o casi) de todas las cualidades, pero dos están manifiestas y las otras dos ocultas. Esta teoría simple de dos dimensiones cada una con dos-tres características, el Perfecto magisterio la amplia a cuatro dimensiones, cada una con cuatro características provenientes de la medicina.
La complejidad analítica del Perfectum magisterium no aporta nada a la transmutación: esta se realiza siempre ocultando unas naturalezas (cualidades) y manifestando otras.
Ratio o parte | Común |
2. Teoría metálica. | Conceptos: naturaleza o cualidad, humor, complexión, color, sabor, sexo, dimensiones. Metales planetarios: Complexión. Generación. |
El Perfecto magisterium es una de las primeras obras en presentarse como un compendio de la multitud de obras dispares ya existentes, con la intención de dar, de forma clara y sucinta pero completa, la información necesaria para la transmutación. El objetivo lo cumple en cierta manera, ya que es impecable en cuanto a la coherencia expositiva, resultado en parte de la brevedad, ya que reduce a un solo ejemplo la manera de tratar las sustancias, alejada por tanto de otras obras, metódicas en el tratamiento, pero parciales y acumulativas, como el difundido De aluminibus et salibus, de la misma época.
Según el Perfecto magisterio las sustancias naturales, para actuar convenientemente necesitan dos elaboraciones previas: purificación y preparación. A la primera unos las llaman mundificación, purgación, separación, rectificación, lavado, etc. y su objetivo es separar las partes puras de las impuras, las groseras de las ligeras. La preparación sirve para quitar lo superfluo y añadir lo deficiente. Es evidente que los conceptos de pureza, deficiencia y superfluidad dependen de la teoría subyacente, pero en todo caso lo que importa es saber realizar la operación.
Con las sustancias anteriores se elaboran los compuestos, de los cuales unos aún son productos intermedios, otros ya con capacidad transmutatoria. Estas composiciones son de dos tipos: unas líquidas, aguas y aceites, otras sólidas, los elixires.
En el códice P el paso de las separaciones a las preparaciones es señalado por una rúbrica; no así el paso a las composiciones líquidas, no bien delimitado: nosotros hemos iniciado esta parte en la primera de las recetas cuya rúbrica ya no la llama “preparatio”, sino directamente el nombre del producto.
2. Versión breve.
Rationes o partes | Versión breve: P |
3.1 Separaciones. | Minerales (1): sal común y gema; álcali; alumbre yemení; vitriolo. Metales (1): los dos plomos, hierro y cobre Minerales (2): nitro[1]; talco. Metales (2): plata; oro. Espíritus: mercurio;, azufre; arsénico; sal amoniacal. Minerales (3): tutía; marcasita y magnesia. |
3.2. Preparaciones. | Minerales (1): sal común, gema y álcali; alumbre yemení; vitriolo. Metales: oro, plata; los dos plomos; hierro y cobre. Minerales (2): nitro; talco. Espíritus: mercurio, azufre y arsénico; sal amoniacal. Minerales (3): magnesia y marcasita; tutía. Preparación de los 4 espíritus. Orina de niños. Preparación de los huevos: clara, yema. |
3.3. Composiciones. | Lejía de cal viva. Trozo de litargirio. Agua de litargirio. Agua calcinativa blanca. Agua calcinativa roja. Agua blanca fija (de litargirio). Agua roja fija (de azufre). Aceite blanco filosófico (de cerusa) Aceite rojo filosófico (de croco y vitriolo verde). |
4. Elixires. | Elixires al blanco y al rojo (tres recetas). |
3. Versiones aumentadas (mss: JV -SMBF).
Como hemos indicado, la transmisión es muy estable en la parte especulativa, rationes 1 y 2. La discrepancia en contenido, pero aún poco significativa, comienza en las separaciones y preparaciones. La principal diferencia, que puede alejar mucho unas versiones de otras, afecta a las composiciones. La diferencia de contenido en la ratio 4 solo afecta a un proceso, pero puede estar modificado el orden.
Solo 9 de los testigos, incluida la edición, tienen contenido de las 4 partes. Basándonos en ellos hemos elaborado los siguientes índices de contenido.
Rationes o partes | Versión aumentada: JV(SMBF) |
3.1 Separaciones. | Minerales: sal común y gema, álcali, alumbre yemení, vitriolo, nitro. |
Metales: plomo y estaño, hierro y cobre, oro, plata. Espíritus: mercurio, azufre, arsénico, sal amoniacal. Minerales otros: tutía, marcasita y magnesia. | |
3.2. Preparaciones. | Minerales (1): sal común, alumbre yemení, vitriolo. Metales: oro, plata, dos plomos, hierro y cobre, Minerales (2): nitro. Espíritus: mercurio, azufre y arsénico, sal amoniacal. |
Aumento 1. | Piedra bendita. Preparación: rectificación de sus elementos.Elixir al blanco y al rojo. |
Aumento 2. | Diez aguas rojas. |
3.3. Composiciones. | Preparación de los 4 espíritus. Orina de niños. Agua blanca de la piedra oculta. Agua de huevos al rojo. Lejía de cal viva. Agua de litargirio. Trozo de litargirio. Agua roja para sublimar los espíritus. Agua roja de azufre fija. Aceite animal (aceite rojo filosófico). Calcanto (caparrosa) verde arábico. Aceite blanco filosófico fijo. |
4. Elixires | Elixires al blanco y al rojo. Tres recetas. |
Aumento 3. | Blanqueado de los dos plomos. (Om. F) |
4. Versión aumentada, con añadidos y desordenada.
Rationes o partes | V2. Aumentos. Añadidos. Desordenado. |
3.1 Separaciones. | 81r. Minerales (1): sal común y gema (+ 2); álcali (+ 1) alumbre yemení; vitriolo Metales (1): plomo y estaño (+ 1 estaño). hierro y cobre (+1 cobre; + 1 hierro) Minerales (2): nitro (+1); + talco y yeso (2 recertas). Metales (2): plata; oro. Espíritus: mercurio: separaciones (+2), + lavado, + sublimaciones (2). azufre (+2); arsénico (+2); sal amoniacal. Minerales otros: tutía, marcasita y magnesia. |
3.2. Preparaciones (1). | 85r. Minerales (3): sal común. |
Aumento 2. | 85r. Aquae rubeae decem. |
3.3. Composiciones. | 86v. Agua roja para sublimar los espíritus. Agua de litargirio. Agua blanca de la piedra oculta. |
Agua roja de huevos. Agua roja de azufre fija. Aceite animal (aceite rojo filosófico). Calcanto (caparrosa) verde arábico. Aceite blanco filosófico fijo. | |
4. Elixires | 88r. Elixires al blanco y al rojo (tres recetas). |
Aumento 3. | 89v. Blanqueado de los dos plomos. |
3.2. Preparaciones (2). | 90v. Metales: oro, dos plomos, hierro y cobre. Minerales (2): nitro; +tutía; +atíncar Espíritus: mercurio, azufre y arsénico, sal amoniacal. |
Aumento 1. | 92r. Piedra bendita. Rectificación de sus elementos.Elixir al blanco y al rojo. |
3.2 Preparaciones (3). | 93v. Preparación de los 4 espíritus. Orina de niños. |
5. Manuscritos
5.1. Versiones breves.
- P: Palermo 4Qq A10 (s. 14). Breve: completa. Lapis benedictus independiente.
- 234r: Incipit liber Perfecti magisterii siue Administrationis perfecte. 243r: Explicit liber Perfecti magisterii deo gratias.
- Lapis benedictus. Obra distinta.
- 244v: De preparatione occulti lapidis albi.
- 245v: Venite benediciti patris mei percipite regnum et cetera.
- D: Dresden J 345 (s. 17). Breve: incompleta; texto cercano a P.
- Rat. 1 – 210r: Cum studii solertium indagine.
- Rat. 2 – 216r: Omnia enim corpora quae a lunari globo.
- Rat. 3 – 220v: Primo de separatione salis communis et gemmae.
- 230v: Vitriolum arabicum viride. […] sicut fecisti de limatura edantis.
- F2: BNF lat 7161 (s. 15). Breve: incompleta.
- Rat. 1 -48r: Incipit liber Alberti ‘Perfecti magisterii’. Cum studii soleritis indagine.
- Rat. 2 -49v: Quia corpora que a luminar globo inferiore a summo.
- Rat. 3 (incompleta) -51r: Sequitur de practica huius operis. Incipit pars libri. Separatio salis communis et gemme. Accipe a quocumque eorum.
- Fin. -53v: Preparatio magnesie et marcasite. […] de hoc autem stagno argento proice super es et dealbabitur optimum. Lauda igitur deo. Amen.
- Lapis benedictus. Sigue como obra distinta.
5.2 Versiones aumentadas.
- J: Jena ms Elq18 (s.14). Aumentada: completa.
- Rat. 1 -36v: Incipit liber perfecti magisterii. Quoniam studii sollertis indagine. Rat. 2 –39r: Participatio rerum naturalium cum elementis et cum aliis que habent acidere corpori. Omia quidem corpora que a lunari globo.
- Rat. 3(1) -40v: Separatio salis communis. Separatio salis communis et gemme talis est: Accipe cuiuscumque.
- Lapis benedictus – 42v: Verba Hermetis de lapide philosophico. Lapis noster benedictus de animata re est.
- Aquae rubeae decem –43v: Capitulum primum[2] de alexir super rubeo. Ratio quinta. Accipe aceti acerrimi de uino distillato et pone de atramenti egiptii.
- Rat. 3(2) -44v: [Preparatio 4 spirituum ad rubeum.] Accipe de quocumque eorum uolueris semel separato partem.
- Rat. 4 -46v: [1] De alexir super luna et sol. Accipe ergo cum dei adiutorio limature argenti.
- Dealbatio 2 plumborum -47r: Hec est operatio in qua duo plumba dealbantur ita quod uidentur argentum.
- 47v: Explicit liber perfecti magisterii.
- V: Vat Pal lat 1328 (s. 14). Aumentada: completa. El mismo texto que J, más cuidadoso: no tiene variantes, pero subsana descuidos.
- 35r: Incipit liber perfecti magisterii.
- Interrumpido en 39r y continuado en 56r. Cambio de mano en 73r.
- 77r: Explicit liber perfecti magisterii.
- S: London Sloane ms 1754 (s. 14). Aumentada: completa.
- Rat. 1 -95r: Incipit liber perfecti magisterii. Cum solercis studii indagine.
- Rat. 2 –98v: Incipit ratio secunda cum dei auxilio. Omnia corpora que a lunari globo.
- Rat. 3(1) -100v: Separacio salis communis et salis gemme. Accipe quantum erorum uolueris partem.
- Lapis benedictus – 104v: De lapide benedicto. Lapidem nostrum benedictum
- duntata [?] res est.
- Aquae rubeae decem –106r: Hec sunt aque rubee alkimie ad tingendum 4 spiritus sublimatos albos. Capitulum primum. Accipe aceti acerrimi.
- Rat. 3(2) -107v: Separacio argenti viui, sulphuris, arsenici, salis armoniaci ad rubeum. Nota denique quod spiritus rubificandi hoc modo debent esse sublimati et calcinati albi et tunc tinctura in eis inseparabiliter figitur. Accipe de quocumque eorum uolueris semel separato.
- Rat. 4 -110v: Ratio elixorum. Incipit ratio elixirorum componendorum ex predictis speciebus. [1] Accipe ergo cum dei adiutorio limature argenti.
- Dealbatio 2 plumborum -111v: Hec est operatio cum qua duo plumba dealbantur ita ut videntur argentum.
- 112r: Explicit liber perfecti magisterii. deo gratias.
- M: Yale Mellon ms 2 (c. 1350). Aumentada: completa. Interrumpido en p. 5 y continuado en p. 135.
- Rat. 1 -p. : Secretum secretorum Aristotilis. Cum studii sollertis indagine. p.5: et exinde mercedem laboris inuenies decuplatam. Explicit.
- Rat. 2 –p. 135: Incipit secunda ratio. Omnia corpora que a lunari globo.
- Rat. 3(1) –p. 137: De separacione salis communis. Accipe cuiuscumque eorum volueris.
- Lapis benedictus –p. 141: De lapide philosophico. Lapis noster benedictus de animata re est.
- Aquae rubeae decem –p. 143: De aquis rubificantibus. Cap. 1m. Hec sunt aque alchymice rubee ad tingendum 4 spiritus sublimatos albos. Capitulum primum. Accipe aceti acerrrimi.
- Rat. 3(2) –p. 144: De tinctura spiritus rubificati sublimati. Accipe de quocumque eorum volueris semel separato.
- Rat. 4 –p. 147: De composicione elixir. [1] Accipe limature argenti meri separati libram semis.
- Dealbatio 2 plumborum -p. 148: Hec est operatio cum qua duo plumba dealbantur ita quod videntur argentum.
- p. 149: Finit liber perfecti magisterii Aristotilis.
- B: München BSB Clm 12026 (s. 15). Aumentada: completa.
- Rat. 1 –73r: Cum studia sollertis indagine.
- Rat. 2 –76r: Omnia corpora que a lunari globo inferius.
- Rat. 3(1) –78r: Incipit liber Aristotelis de practica summe philosophie. De separatione salis communis. Incipiam ergo cum auxilio dei. Accipe salis.
- Lapis benedictus –81v: Lapis noster benedictus de animata re est.
- Aquae rubeae decem –82v: Capitulum. Hec sunt aque rubee alchimie ad tingendum quatuor spiritus sublimatos. Accipeacetum acerrimum de vino distillatum.
- Rat. 3(2) –83v: [Preparatio 4 spirituum ad rubeum.] Accipe de quocumque eorum volueris semel preparato.
- Rat. 4 -85v: In dei nomine. Modus elixirorum componendorum ex predictis. [1] Accipe ergo cum die adiutorio limature argenti meri separati.
- Dealbatio 2 plumborum -86v: Hec est preparatio cum qua duo plumba dealbantur in lunam.
- 87v: Explicit liber Aristotelis Perfecti magisterii in scientia occulta. Laus deo.
5.3 Versiones incompletas.
- F: BNF lat 6514 (s. 14). Aumentada: incompleta.
- Rat. 1 –120v: Hic est liber utiliorum qui dicitur Lumen luminum et perfecti magisterii editus per Rasis. Capitulum primum. De rebus conuenientibus hunc artem. Cum studii solertis indagine.
- Rat. 2 –121v: De proprietatibus corporum et de eorum naturis. Omnaia corpora que a lunari globo inferius condita sunt.
- Rat. 3(1) –122r: Incipit capitulum scilicet, de preparationibus specierum metallorum et spirituum et corporum coadiunantium. Capitulum primum. De separatione salis hyeme et alkali. Accipe quocumque illorum uis partem unam. Lapis benedictus –123r: Incipit 4 capitulum. De lapide occulto et eius preparatione et de compositione elexir. Lapidem nostrum benedictum de animata re est.
- Aquae rubeae decem –123v: Deaquis rubeis et eius preparationibus et de spiritibus. Hec sunt aque rubeo alkimice ad tingendum spiritus sublimatos et dealbatos. Accipe aceti acerrimi de uino distillato.
- Rat. 3(2) –124r: Preparatio 4 spirituum. Accipe de quocumque 4 spirituum uolueris semel separato.
- Rat. 4 –124v: Modus componendorum elixir ad album. Ad compositionem elixir.
- Sume limature lune separate.
- 125r: Explicit liber Raxsis minoris translationis.
- O: Önb cod 2528 (s. 15). Aumentada: incompleta.
- Lapis benedictus -18r: Lapis noster benedictus de animata re est.
- Aquae rubeae decem -21v: Hec sunt aque rubee alkimie ad tingendum quatuor spiritus sublimatos et dealbatos. [1] Accipe aceti acerrimi de vino.
- Rat. 3 -25v: Accipe de quocumque quatuor spirituum volueris semel separati.
- Rat. 4 -33r: Accipe ergo cum dei adiutorio limature argenti.
- Dealbatio 2 plumb. -37r: Hec est operatio cum
aqua duo plumba dealbantur ita ut videantur argentum. - 39v: Explicit liber Aristotelis Perfecti magisterii artis alkimice in scientia occulta.
- München BSB Clm 405 (s. 14-15). Aumentada: incompleta.
- Rat. 1 –67v: Quoniam studii solertis indagine.
- Rat. 3 –69v: Separatio salis communis et gemme. Accipe cuiuscumque volueris parte 1 et dissolue.
- Lapis benedictus -72v: Preparacio lapidis occulti. Lapis noster benedictus de animata re est.
- 73r: Deo gratias amen. Explicit liber Perfecti magisterii.
- Cambr TC ms 0.8.25. Mano del s. XVI. Incompleta.
- Rat. 1 –14v: Liber perfecti magisterii secundum Rasim philosophum. Quoniam studii solertis indagine.
- Rat. 2 (incompl.) –19r: Sequitur secunda pars. Omnia quidem opera que a lunari globo inferius.
- 20r: et non inchoes nisi consumare disponas. Finis.
5.4 Versiones con añadidos.
- V2: Vat Pal 1339 (s. 14). Aumentada: completa, añadidos; desordenada.
- Rat. 1 – 74v: Incipit liber qui dicitur Perfecti magisterii artis in alkimia. Cum studii sollertis indagine. [marg: Aristoteles hunc librum compilauit].
- Rat. 2 – 78v: Secunda pars principalis que est de naturis et proprietatibus metallorum.
- Rat. 3. Separationes (cum add.) – 81r: De separatione salis communis et gemme.
- Preparatio – 85r: Preparatio salis communis et salis gemme et salis alkali. Aquae rubeae decem -85r: Incipiunt capitula decem aquarum rubificantium. [1] Accipe atramenti egyptii limature fauled ana.
- Rat. 3. Compositiones – 86v: Accipe salis communis, salis gemme, aluminis iameni separatorum ana libram 1.
- Rat. 3 – 88v: Preparacio veri elixir albi.
- Dealbatio 2 plumborum – 89v:
- Rat. 3. Praeparationes – 90v: Separacio auri. Accipe de auro separato et subtilissime limato.
- Lapis benedictus – 92r: Rubr: Lapis de ovorum albuminibus. Inc: Lapis noster benedictus de animata re est.
- Rat. 3. Compositiones – 93v: Rubr: De separacione mercurii, sulphuris et arsenici ad rubeum.
- 94r: Explicit.
- F3: Paris BNF 7162 (s. 16). Aumentada: completa; añadidos; desordenada.
- Rat. 1 – 25v: Liber Rasis pjhilosophus. Incipit liber perfecti magisterii qui dicitur prima rosa. Quoniam studii solertis indagine.
- Rat. 2 – 27r: Explicit rosa prima. Incipit secunda que est de infirmitatibus corporum mineralium.
- Rat. 3(1) –32v: De separationibus. Capitulum de sale sommuni et sale gemma, Accipe cuiuscumque volueris.
- Add. -37v: Incipit capitulum de calcinationibus.
- Rat. 3(2) –40r:
CalcinatioCapitellum calcis vive et cinis clauellati. - Add. -41v: Accipe partem vnam de argento puro vnciam vnam et dimidiam et de limatura cupri.
- Dealbatio 2 plumborum -43r: Hec est preparatio cum qua duo plumba dealbantur ita quod videntur. Accipe ergo cum dei auxilio.
- Rat. 3(3) -43r: De sale armoniaco. -43v Preparatio olei de vitellis ovorum 43v: [Interrupción].
- Lapis benedictus – 48v: Sequitur rubificatio lapidis occulti ex libro Rasis. Lapidem nostrum benedictum de animata re est.
- Aquae rubeae decem –49v: Hec sunt aque alkymice ad tingendum 4or spiritus sublimatos et albos. Et sunt 10 capitula. [1] Accipe aceti acerrimi de vino distillato.
- Rat. 3(4) -51r: Oleum rubicundum fixum. Accipe de sulphure libram 1 et vapora ipsum.
- Rat. 4 –51v: Incipit composicio elixirium ex predicte speciebus. [1] Accipe ergo cum dei adioutorio limature argenti meri separati.
- 53v: [Explicit no señalado. Final del tercer elixir:] et ceratum ceratione vltima sicut dictum est et multiplicabitur in proiectione. Deo gratias.
6. Reelaboraciones.
- R: Rylands lat ms 65 (s. 15). Reelaborado. Texto igual a Kassel 4º ms chem 94.
- Proemium -79r: Incipit liber uerborum secretorum Hermetis artis alkimie, et uocatur liber perfecti magisterii. Quoniam subtilis et ingeniosa ministratio totius artis alkimie ad hunc tendit finem.
- Rat. 3 –79r: Separatio atramenti. Atramentum quod unum de angulis artis est separatur hoc modo.
- 80r: De preparatione corporum. Dicto de separatione omnium necessariorum ad artem sufficienter et uere, nunc restat de debita preparatione de corporum tractare. Separatio uero omnium metallorum est eorum calcinacio, que quidem per alios libros.
- Lapis benedictus (var; om elixir) – 81v: Compositio aque vite uel et olei philosophici hec est. Dictum est ab Hermete: Verum sine mendacio.
- Aquae rubeae decem – 84r: Solo 3 recetas: 1, 6 y 10.
- Rat. 4 -84v: Dicto aquis et oleis ad compositiones exiriorum necessariis nunc de compositione exiriorum dicendum est quia sunt finis intentus ab arte.
- Elixir benedictum – 85v: Exir ad album. Sumatur mercurii calcinati libras 2, arsenici calcinati et sulfuris calcinati albificati.
- Explicit – 86r: Explicit liber verborum secretorum Hermetis, qui secundum quosdam uocatur ‘Perfecti magisterii liber’ eo quod perfecte tradatur in eo breuiterque ac sub compendio uerax magisterium totius artis alkimie.
- K: Kassel 4º ms chem 94 (1511). Reelaborado. Texto igual a Rylands lat ms 65.
- Proemium – 169r: Rubr. Incipit liber verorum secretorum Hermetis magni philosopiqui secundum quosdam vocatur Liber perfecti magisterii eo quod perfecte in eo tractatur breuiter ac sub vero compendio magisterium verax totius artis alchimice compliaatus et extractus de secretis Hermetis a quodam magistro qui in hoc titulo nomen proprium siluit propter inuidiam emulatorum. Inc. Quoniam subtilis et ingeniosa ministratio totius artis alkimice ad hunc tendit finem.
- Rat. 3 – 170v: Sequitur de separationibus. Et primo de preparatione atramenti. Atramentum quod vnus de angulis est artis separatur hoc modo.
- 172v: Dicto de separatione omnium necessariorum ad artem sufficienter et vere, nunc restat de debita preparatione eorum tractare. Preparacio vero metallorum omnium est eorum calcinacio, que quidem per alios libros.
- Lapis benedictus (var) – 178r: Compositio aque vite et olei philosophici. Dictum est ab Hermete: Verum sine mendacio.
- Aquae rubeae decem -186r: Solo 3 recetas: 1, 6 y 10.
- Rat. 4 – 189r: Dicto aquis et oleis quomodo coniungantur ad compositiones exiriorum necessariis nunc de compositione exiriorum dicendum est quia sunt finis intentus ab arte.
- Elixir benedictum -85v: Compositio alterius elixir solum ad album. Sumatur mercurii calcinati libras 2, arsenici calcinati et sulfuris calcinatis albificatis.
- V4: Vat lat 4092 (s. 15). Reelaborado. Inserta un préstamo de Rasis, L. secretorum. 19r: Incipit liber perfecti magisterii. Et primo ratio huius artis audi et intellige et sis sollicitus. Cum solerti indagine.
- 33v: Incipiunt preparationes salium. Et primo sal commune, sal gemme, sal alcali, sal cal.
- 44r: De preparatione kabrit secundum Ebobocre. Scias quot cabrit et zarnic habent in se.
- 53r: Separacio salis commune et sal gemme.
- 56v: [Final no indicado. Última receta:] Separacio sulfuris. Accipe de eo ad placitum et tere bene […] et reitera bis super ipsum composicionem et sublimacionem et erit separatum.
- Mellon ms 36 (1550). Rat. 1 reelaborada.
- 129r: Liber Perfecti magisterii. Quoniam philosophi interest cognoscere naturas rerum corruptibilium.
- 135v Finis.
- Jena El q 21 (s. 14-15). Rat. 1: fragmento interpolado.
- 192v: Qui in legendis libris deses extiterit.
- 195r: exinde mercedem laboris recipies decuplatam.
- Madrid BNE 10031 (s. 14-15). Rat. 3: fragmento reelaborado.
- 113r: De preparatione salis communis et gemme et alcali.
- 114r Última receta: De oleo rubeo fixo philosophico. Final aprupto.
7. Refundiciones.
Betlehem (Penn) Lehig codex 010 (1489). Contenido dispersado en varias partes. Refundido: rat. 1-2. El resto del texto es diferente.
26v [Lapis benedictus: Praeparatio. Elementorum rectificatio]. Rubr: De lapide philosophico. Inc: Lapis noster benedictus de animata re. Expl: 27r Reserva usque dicam tibi.
27v: [Ratio 4: Elix. 2-3], Rubr: De elixir ad album. Rubr: De elixir componendo [Sólo 1ª parte de la receta; la segunda parte en 33v: De elixirio ad rubeum componendo].
32v: [Elixir benedictum: Aqua philosophica. Elixir]. Rubr: De compositione aque vite seu olei philosophorum perfecti ad rubeum.
33va Expl: Venite benedicti patris mei possidere regunum dei etc.
36r: [Ratio 4: Elix. 1]. Rubr: De elixirio. Inc.: Incipit ratio philosophorum componendorum ex predictis speciebus.
36v: In quadruplo augmentabitur fructus.
49v: Incipit Summa minor Geberis Regis Hispalensis philosophus illustrissimus super arte alkimie, inferiori scilicet astrologia, quia tractat de lapidibus planetarum. Cum solerti indagine.
52v: Secunda ratio super naturas et complexiones materialium corporum siue spirituum. Omnia corpora que a lunari globo.
56r: [Fin del texto coincidente con Perf. magisterium.]
56r: Tertia ratio super preparatione aquarum ad album et rubeum et preparatione aliquorum corporum et spirituum.
64v: Explicit Summa minor Geberis.
Paris BNF Arsenal 2872 (s. 14). Texto en francés. Es propiamente una obra diferente que toma elementos del Perfectum magisterium, en especial de la ratio 2. 416r: Ci commence le livre du Parfait magistere Aristotele, le quel est dit Lumiere des lumieres, sur la pierre des philosophes.
421r-423v: Des 4 elemens. Saches que trestouz les corps qui sont desouz le cercle de la lune pour lordonance de dieu etc.
425v: Explicit deo gracias.
8. La edición de Gratarolus.
Aristoteles, De perfecto magisterio, en Verae alchemiae (1561), II, pp. 188-225. Reimpresa en otras colecciones. Sus particularidades respecto a los manuscritos son las siguientes:
- Aumentada incompleta. Omite la Dealbatio 2 plumborum. Añadidos propios. Tiene de tres clases:
- Añadidos en el original de Gratarolus. No están indicados.
- Añadidos por Gratarolus procedentes de otras obras. Indicados con el título Additio(nes), o bien Ex aliis libris o similar.
- Añadidos de Gratarolus, pero variantes de diferentes versiones manuscritas. Suelen tener la segunda indicación.
- Intervenciones de Gratarolus. Suelen ser breves, en general entre paréntesis, pero no siempre.
- Desordenada. El orden de las rationes y los principales añadidos es el siguiente:
- Rat. 1 – p. 188: Cum solerti indagine universarum rerum.
- Rat. 2 – p. 193: Secunda huius artis ratio. Omnia quidem corpora quae a lunari globo inferius.
- Rat. 3 (Separationes) – p. 196: Tertia pars huius artis. Consequentis sermonis eloquio corporum mineralium. [Este inicio es el final de la ratio 2 en P].
- Augm – p. 196: Preparatio salis ex libro Emanuelis.
- Addit – p. 197: Regimen salis nitri. Regimen salis atincar. Regimen nitri indici. Regimen nitri violacei. Regimen nitri rubei. Regimen nitri albi.
- Augm – p. 199: Sulfuris solutio, calcinatio, separatio, rubificatio.
- Augm – p. 201: Alibi ex libro Emanuel [mercurius] sic sublimatur. Arsenici calcinatio.
- Rat. 3 (Praep. 1) –p. 201.
- Augm – p. 202: Aliter [aluminis iameni praeparatio] ex lib. Emanuelis.
- Var – p. 203: Auri praeparatio [P]. Alia praeparatio auri [otros].
- Addit – p. 203: Accipe bonum aurum. Ex libro de artibus Romanorum. Var – p. 204: Argenti vivi praeparatio [P]. Alia praeparatio mercurii [otros]. Addit – p. 205: Calcinatio mercurii.
- Augm – p. 205 ss.
- Addit – p. 209: Liber duodecim aquarum ex libro Emanuel.
- Rat. 3 (Compos. 1) – p. 210. Aquae rubeae decem – p. 211. Rat. 3 (Praep. 2) – p. 213
- Rat. 3 (Compos. 2) – p. 214.
- Rat. 4 – p. 217.
- Lapis benedictus – p. 220 Líneas iniciales; p. 222 continuación.
- Explicit – p. 225.
9. Edición. Texto base Palermo QqA10 (s. 14).
[234r] Incipit liber perfecti magisterii siue administrationis perfecte. | Empieza el libro del perfecto magisterio o de la administración perfecta. |
[Ratio prima. Introductio.] | Parte 1. Introducción. |
[1.1 Alchimia quid.] Cum studii solertis indagine universarum artificia rerum philosophia comperit; sedulitate, tamen, karissime filii, omnis exquisitionis sagacis alkimice artis magisterium adinuenit, quod eatenus reliquarum rerum prepollet argumentis, quatenus in secretioribus nature abditis reperitur. | Qué es la alquimia. Con la investigación del estudio continuo la filosofía descubre los artificios de todas las cosas; con asiduidad pues, queridísimo hijo, toda búsqueda encuentra el magisterio del sagaz arte alquímico, que aventaja por sus logros todas las cosas, en la medida que se encuentra en las más secretas entrañas de la naturaleza. |
Non [ratio Ed] enim sufficit huius artis operatori rerum apparentes et manifestas tantum cognouisse naturas: nichil enim in arte perficeret nisi earundem interiores et occultas naturas absque errore cognosceret. | En efecto, no le basta al operador de este arte tener solamente el conocimiento de las cosas aparentes y manifiestas: no perfeccionaría nada en el arte si no conociera sin error las naturalezas ocultas e interiores de las mismas. |
Ars enim hac est de philosophica occulta, et est de illa parte philosophice que methaura nuncupatur. Loquitur enim hec ars non solum de eleuatione et depressione elementorum, verum etiam elementatorum. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Este arte pertenece a la filosófica oculta y es parte de la filosófica llamada Meteoros. Habla en efecto este arte no solo de la elevación y caída de los elementos, sino también de los elementados. |
[1.2 De inferiori astronomia.] Scias preterea hanc artem inferiorem uocari astronomiam et superiori prime esse comparatam. Loquitur enim superior astronomia de stellis fixis in firmamento [igneo add Ed] et de 7 erraticis, que planete uocantur quia motu contrario firmamento feruntur, ut sol, luna, Mars, Mercurius, Iupiter, Venus, Saturnus. | Astronomía inferior. Debes saber además que este arte es llamado astronomía inferior y es comparada con la primera superior. La astronomía superior habla de las estrellas fijas en el firmamento y de las siete erráticas, llamadas planetas son llevadas por un movimiento contrario al firmamento, como el sol, la luna, Marte, Mercurio, Júpiter, Venus, Saturno. |
Inferior uero astronomia loquitur de lapidibus fixis in igne et de hiis qui ab igne fugiunt. Lapides uero qui stelle uocantur sunt aurum et argentum, plumbum, stagnum, es, ferrum, et uitrum, talch [calx Ed], carbunculus et smaragdus et reliqui lapides qui ab igne non fugiunt. Lapides uero qui planete uocantur sunt hii: argentum uiuum, sulphur, arsenicum, sal amoniacum, tutia, magnesia et marcassita. Isti enim super ignem non perseuerant sed sensim [seorsum Ed] paulatimque ab eo fugiunt et euolant, nisi ad ipsum prepediendum [sustinendo Ed] quibusdam innodabilibus uinculis et artificiosis ingeniis [nexibus Ed] [3] indissolubiliter constriguntur, quod diuturna constantia, subtili meditatione, [medicamine J] indefessa simul instantique operatione post multiplices laborum fallacias et operationum diuersa sophismata est philosophia perfectissime consecuta et eorum archana suis reliquit filiis. Si enim alius quam eius filius hec attemptare presumpserit, ut indignus repulsam penitus patietur et se opus et impensam amisisse merito deplorabit. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | La astronomía inferior habla de las piedras fijas en el fuego y de las que huyen del fuego. Las piedras llamadas estrellas son el oro, la plata, el plomo, el estaño, el cobre, el hierro, el vidrio, el talco, el diamante, la esmeralda y el resto de las piedras que no huyen del fuego. Las piedras llamadas planetas son estas: mercurio, azufre, arsénico, sal amoniacal, tutía, magnesia y marcasita. Estos, en efecto, no perseveran en el fuego, sino que insensiblemente y poco a poco huyen de él y vuelan, si no se lo obstaculiza con vínculos anudados y son constreñidos indisolublemente con ingeniosos artificios, lo cual, con constancia duradera, meditación sutil, experimentación incansable y atenta, tras múltiples engaños de los trabajos y diversos sofismas de las operaciones, fue conseguido perfectamente por la filosofía, la cual dejó a sus hijos sus arcanos. Pues si alguien sin ser su hijo pretendiera obtenerlos, siendo indigno sufrirá una profunda repulsa y deplorará merecidamente haber perdido la obra y el gasto. |
[1.3 De nomine lapidum fixorum super ignem.] Vocantur prefati lapides fixi [fusi Ed] super ignem corpora et animalia, et fugientes ab igne spiritus. Sicut enim corpus et animal [c. siue anima Ed] non uiuit nec erigitur nisi prius spiretur, sic etiam predicta corpora quasi mortua iacent, nisi cum predictis spiritibus uiuificentur et erigantur, siue opere nature in mineris suis, et hoc fit in milibus annorum, siue opere philosophie cum fuerint a suis effossa mineris, et illud fit in die una respectu operis nature, immo, ut uerius fatetur, in hora una. Fit tamen cum medicamine cuius compositio multi temporis spatium anticipauit. | 1.3 Nombre de las piedras fijas al fuego. Las mencionadas piedras fijas en el fuego son llamados cuerpos y animales, las que huyen al fuego espíritus. Así como el cuerpo y el animal no vive ni se levanta si primero no respira, así estos cuerpos permanecen como muertos si no son vivificados y elevados con los mencionados espíritus, ya por la obra de la naturaleza en sus minas, lo que se hace en miles de años, ya por la obra de la filosofía tras ser extraídos de sus minas, lo que se hace en un día respecto a la obra de la naturaleza, es más, para ser más verdaderos, en una hora. Se hace sin embargo con un medicamento cuya composición anticipó el espacio de mucho tiempo. |
Dicuntur etiam lapides fixi super ignem substantie, et fugientes ab eo accidentia [e. a.: igne Ed], quia sicut substantie per se stant nec alterius beneficio reguntur, sic lapides fixi super ignem sua sponte [potestate al] perseuerant. Et sicut accidentia non possunt suas qualitates ostendere nisi cum fuerint substantiis sociata, sic lapides fugientes ab igne non possunt suas qualitates ostendere nisi cum fuerint substantiis sociata [4]. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Las piedras fijas en el fuego se llaman también sustancias, y las que huyen de él accidentes, porque así como las sustancias están por sí y no se rigen por la ayuda de otro, así las piedras fijas perseveran en el fuego espontáneamente. Y así como los accidentes no pueden mostrar sus cualidades, sino estando asociados a las sustancias, así las piedras huidizas en el fuego no pueden mostrar sus cualidades sino estando asociadas a sustancias. |
[1.4 De mundatione corporum et spirituum.] Scias quoque quod predicta non bene se recipiunt ad inuicem nisi utraque prius fuerint optime mundata. Non enim recipit spiritus corpus nec corpus spiritum ita quod fiat spirituale corporeum et corporeum spirituale, nisi sint prius ab omni sorde perfectissime defecata. Et cum ita fuerit, complectitur corpus spiritum et spiritus corpus et peruenit ex eis operatio perfecta et eriguntur corpora a spiritibus in examinatione et spiritus retinentur et ligantur a corporibus super ignem. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Purificación de cuerpos y espíritus. Debes saber que los mencionados no se reciben bien unos con otros a no ser que unos y otros sean previamente limpiados cuidadosamente. Así, un espíritu no recibe un cuerpo ni un cuerpo un espíritu, de manera que lo espiritual se haga corpóreo y lo corpóreo espiritual a no ser que previamente estén perfectamente desprovistos de toda suciedad. Cuando lo están, el cuerpo abraza al espíritu y el espíritu al cuerpo y se realiza con ellos una operación perfecta y al examinarlos los cuerpos son elevados por los espíritus y los espíritus son retenidos atados en el fuego. |
[1.5 Sermo in theorica istius scientie magne.] Quicumque igitur hoc ignorat secretum, ab opere manum [234v] suspendat donec ipsum sciat. Dum enim hoc ignorauerit, non gaudebit operis fine propitio et cum hoc sciuerit, gratulabitur se operationem ad uota complere. Rogo itaque, fili, ut incessabili lectione philosophicos libros scrupteris ut et eius filius esse et huius archani magisterii habere sagaciam merearis. Qui enim in legendis libris deses extiterit, in preparandis rebus promptus esse non poterit, quia non potest de leui manus eius ad practicam crescere [crassescere SB | clarescere V2| conscendere M] cuius mens in theorica mentiatur [maciatur J |macratur S |uacilatur F | quassatur V2 | macrescit B]. Ille namque ad operationem securus accedit in cuius mentis enigmate plures operationum ymagines uarieque resultant. | 1.5. Teoría de esta gran ciencia. Quienquiera que ignore este secreto, que detenga su mano en la práctica hasta que lo sepa. Mientras lo ignore no disfrutará del fin propicio de la obra y cuando lo sepa se congratulará de completar la operación según su deseo. Te ruego pues, hijo, que escrutes con lectura ininterrumpida los libros filosóficos, para que merezcas ser su hijo y tener la sagacidad de este arcano magisterio. En efecto, quien fuera perezoso en la lectura de los libros, no podrá estar presto en la preparación de las cosas, ya que no puede avanzar con ligereza sus manos a la práctica aquel cuya mente yerra en la teórica. Accede seguro a la operación aquel en cuya mente se elaboran diversas y variadas imágenes de las operaciones. |
Ne autem, fili karissime, uniuersa philosophie uolumina ad inueniendum prelibata secreta quasi errabundus percurras, hunc librum tuo perscripsi nomini [t. p. n.: meum conscripsi nouum J] in quo omnia ea cum suis preparationibus, secundum sermonem completum redegi, que in prenominatis uoluminibus propinquiora, meliora et faciliora reperi ad componendum album et rubeum elexir, ut tibi ad operandum facilis esset aditus. | Pero, hijo muy querido, a fin de que no recorras como errabundo la totalidad de los volúmenes de la filosofía, para hallar los secretos degustados, a tu intención escribí este libro y en él reuní, con sus preparaciones y en una exposición completa, todo lo que en los mencionados volúmenes encontré más cercano, mejor y más fácil para componer el elixir blanco y rojo, con el propósito de que te fuera fácil el acceso a operar. |
Est autem elexir compositum ex speciebus limpidis, condimentum, antidotum, medicina et purgamentum omnium corporum curandorum et purgandorum, transformandorum et transubstantiadorum in lunificum et solificum uerum. Caueas igitur ne ad componendum procedas antequam inueneris componentium pondera completa, quia secundum perfectionem ponderum componentium erit compositi operatio. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | El elixir, compuesto de sustancias limpias, es condimento, antídoto, medicina y purgamiento de todos los cuerpos a curar y purgar, a transformar y transubstanciar en luna y sol verdaderos. Evita, pues, pasar a la composición antes de haber hallado los pesos completos de los componentes, ya que la operación del compuesto depende de la perfección de los pesos. |
Scias etiam quod non poteris perfecte mundare nisi prius mundificandorum naturas omnes et egritudines plene cognoueris. Sunt enim in prelibatis corporibus et spiritibus [e. s. om Ed] quedam egritudines quas partim a mineris suis et partim ab elementaribus contrahunt qualitatibus. | Debes saber también que no podrás limpiar perfectamente si no conoces previamente las todas naturalezas y enfermedades de las sustancias a mundificar. En los cuerpos y espíritus señalados hay ciertas enfermedades que contraen en parte de las minas, en parte de las cualidades elementares. |
[1.6 Sermo in qualitate rerum naturalium.] Omnis enim elementata res quatuor in se retinet qualitates: duas actiuas et duas passiuas, duas exterius et duas interius, et molliciem siue duriciem, uel harum medium. Verbi gratia: res si exterius est calida et humida et mollis, interius est frigida et sicca et dura, quia omnis rei manifestum suo contrarium est occulto. | 1.6 Cualidades de las sustancias naturales. Toda cosa elementada retiene en sí cuatro cualidades: dos activas y dos pasivas, dos exteriores y dos interiores, y blandura o dureza o el medio de estas. Por ejemplo: una cosa si en el exterior es cálida, húmeda y blanda, en e interior es fría, seca y dura, ya que lo manifiesto de toda cosa es contrario a su oculto. |
Vnde si perfecte cognoueris exteriores rerum existentias, interiores de leui cognosces et e contrario. Et si occulta manifestare sciueris, scies et manifestas occultari et e contrario. Sed in quibusdam rebus [ut in plumbo add Ed] oportet totum manifestum occultari et totum occultum manifestari, et in quibusdam tantum medium occultum manifestari et tantum medium manifestum occultari, ut ad sanitatem perfectam derueniant, uel saltem ad neutralitatis beneficium [officium Ed] perducantur. [scias hoc quia est magnum secretum add] | De ahí que si conocieras las existencias exteriores de las cosas, conocerás sin esfuerzo también las interiores, y al contrario. Y si supieras manifestar lo oculto, sabrás también ocultar lo manifiesto, y al contrario. Pero en algunas cosas conviene ocultar todo lo manifiesto y manifestar todo lo oculto, y en algunas solo manifestar la mitad de lo oculto y ocultar la mitad de lo manifiesto, para que alcancen la sanidad perfecta, o que sean llevadas al menos al beneficio de la neutralidad. |
[1.7 Sermo in sanitate rerum et egritudine.] Scias etiam quod rerum quedam sunt sane, quedam egre, quedam neutre. Sane dicuntur ille in quibus 4 qualitates, cum mollicie et duricie, ita equaliter consistunt quod nulla uincitur a sua contraria, sicut in auro perfecto: in ipso namque sic sunt equate quod neutra superfluit alteri. Egre dicuntur quibus inest huius contrarium. Neutre dicuntur quibus etsi non equa proportionum trutina insit [t. s: terminatae sunt Ed], una tamen aliam parum uincit, ita quod leui artificio et modico medicamine sanantur, ut aurum album et argentum purum, quibus sola tinctura fixa incolumitas restauratur. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Salud y enfermedad de las sustancias. Debes saber que unas cosas son sanas, otras enfermas, otras neutras. Se dicen sanas aquellas en que las cuatro cualidades, junto a la blandura y la dureza, existen en tal igualdad que ninguna es superada por la contraria, como en el oro perfecto: en este están igualadas de tal manera que ninguna sobrepasa a la otra. Se dicen enfermas en las que se da lo contrario de esto. Se llaman neutras en las que aunque no esté equilibrada la balanza de las proporciones, una sin embargo supera en poco a la otra, de manera que sanan con ligero artificio y medicamento moderado, como el oro blanco y la plata pura, en los que el equilibrio es restaurado con la tintura fija sola. |
Ut autem hoc tu facere scias, uiribus totis enitar [enitaris Ed]. Et tu labora ut intelligas que dicta sunt et deus alleuiet super te. | Intentaré con todas mis fuerzas que tú sepas hacer esto. Tú trabaja para entender lo ue se dice y que Dios te alivie. |
[1.8 Sermo in coniunctione rerum istarum naturali.] Scias quoque quod res tam subtili artificio et mistico commercio [coniunctio Ed] ad inuicem sunt a natura connexe, quod in qualibet [235r] re omnis res existit per potentiam, etsi per uisum in ea non comprehendatur, quod in rebus liquefactiuis clarius quam in alia decernitur. Sunt enim auri interiora argentum et argenti aurum; et in ere similiter sunt aurum et argentum potentialiter et non uisibiliter, et in eisdem sunt ferrum, plumbum et stagnum; et in istis e contrario argentum et aurum. | Conjunción natural. Debes saber también que las cosas están enlazadas unas con otras por la naturaleza con un artificio y relación mística tan sutil, que en cualquier cosa existe toda cosa en potencia, aunque no se observe a la vista, lo cual se percibe en las sustancias fusibles con más claridad que en las otras. En su interior el oro es plata y la plata oro; igualmente en el cobre están el oro y la plata en potencia y no visiblemente; y en estos están el hierro el plomo y el estaño, y en estos, al contrario, la plata y el oro. |
Quod totum tibi plenarie patebit cum eorum preparationem et substantiarum ipsarum tranformationem et naturarum eorum commutationem, secundum ueram [naturae Ed] cognoueris actionem. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Todo esto te será completamente evidente cuando conozcas su preparación y la transformación de estas sustancias y la conmutación de sus naturalezas, según la verdadera acción. |
[1.9 Sermo in preparatione lapidum.] Scias etiam quia non conuenit cum lapidibus non preparatis aliquid operari: est enim preparatio thesaurus rei et auspicium [hospitium Ed] complementi. Si enim completa et perfecta precesserit preparatio, perfectum et completum aderit complementum [opus al], et si diminuta diminutum. Et quantum deest preparationis in perfectione, tantum exspectetur diminutionis operationis in proiectione. Semper tamen operationis |
Preparación de piedras. Debes saber también que no conviene operar nada con piedras no preparadas, pues la preparación es el tesoro de la cosa y el auspicio de la plenitud. En efecto, si precede una preparación completa y perfecta, perfecto y completo será el acabado, y si disminuida, disminuido. Cuanto falte de perfección en la preparación, otro tanto espérese de disminución de la operación en la proyección. Sin embargo, espérese siempre fuera de duda algo vil de la operación. |
Precedit autem perfecte preparationis operationem quedam rerum purificatio, que a quibudam mundificatio, a quibusdam administratio, a quibusdam rectificatio, a quibusdam ablutio, a quibusdam separatio nuncupatur. Ipsa enim puriores rerum partes disgregat ab impuris, ut grauioribus omnibus abiectis partibus opus ex leuioribus expleatur. Et hoc dedit intelligi Hermes in suo ‘Secreto’ quod de hoc opere composuit, cum ait: “Separabis terram ab igne, subtile a spisso”. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Mas a la operación de la perfecta preparación le precede una cierta purificación de las sustancias, llamada por algunos mundificación, por algunos rectificación, por algunos ablución, por algunos separación. Esta, pues, disgrega las partes más puras de las cosas de las impuras, de manera que, rechazadas las partes más pesadas, la obra se complete con las más ligeras. Esto lo dio a entender Hermes en su ‘Secreto’, que compuso de esta obra, cuando dice: “Separarás la tierra del fuego, lo sutil de lo espeso”. |
Scias quoque quod perfecte preparationis negotium non solum circa superfluorum remotionem, uerum etiam circa deficiencium adiunctionem uersatur, secundum quod in quodam meo opere, quod ‘Lumen luminum’ inscribitur, habetur. In eo namque inter secretiora secreta que de huius magisterii subtilitate dilucide reseruaui, dixi quod perfecte preparare est absentia supplere, superflua demere, quia non possunt grauia nisi leuium superius nec leuia nisi grauium inferius consorcio detrudi. | Debes saber también que la realización de la preparación perfecta no gira solo sobre la separación de lo superfluo, sino también sobre la adjunción de lo faltante, según se encuentra en una cierta obra mía titulada ‘La luz de luces’. En ella, entre los secretos más secretos de este magisterio que expuse claramente con sutilidad, dije que preparar perfectamente es suplir lo ausente, quitar lo superfluo, ya que no se puede llevar arriba lo pesado sino con lo ligero ni abajo lo ligero sino asociado con lo pesado. |
Nec potest calidum nisi frigidi, nec frigidum nisi calidi, nec humidum nisi sicci, nec siccum nisi humidi, nec durum nisi mollis, nec molle nisi duri adiunctione modo quolibet temperari. Cum uero alternatim congrue desponsantur, generatur ex eis substantia temperata, quam non potest ignis uiolentia separare, nec terre feculentia uitiare, nec aque limositas condempsare nec tactus aeris obumbrare. | Ni se puede de ninguna manera temperar lo cálido sino con la adjunción de lo frío, ni lo frío sino de lo cálido, ni lo húmedo sino de lo seco, ni lo seco sino de lo húmedo, ni lo duro sino de lo blando, ni lo blando sino de lo duro. Pero cuando se desposan alternativamente de manera adecuada, se genera de ellos una sustancia temperada, que la violencia del fuego no puede separar ni viciar la feculencia de la tierra, ni condensar la limosidad del agua ni oscurecer el contacto del aire. |
Et Hermes, huius doctrine princeps, in fine sui prenominati ‘Secreti’, uolens quomodo et ex quibus lapis, quem predixerat “omnem rem subtilem uincere et omnem rem solidam penetrare”, compositus esset, ostendere, hoc idem insinuauit cum dixit: “Sicut hic mundus creatus est”. Id est, lapis quem predixi est creatus, id est, factus, sicut hic mundus, id est, hic mundus sensibilis in quo sumus. | Hermes, príncipe de esta doctrina, al final de su referido ‘Secreto’, queriendo mostrar de qué modo y de cuales estaba compuesta la piedra de la que había dicho que “vencería toda cosa sutil y penetraría toda cosa sólida”, insinuó esto mismo al decir: “Es creada como este mundo”. Es decir, la piedra de la que hablé, es creada, es decir, hecha, como este mundo, o sea, este mundo sensible en el que estamos. |
Et sicut hic mundus ex grauibus et leuibus, et mollibus et duris, calidis et frigidis, humidis et siccis, inter se ad inuicem a natura concordi pace ligatis perpetuus est factus [effectus Ed], ita lapis quem predixi “omnem rem subtilem uincere et omnem substantiam solidam penetrare”, ex eisdem in id ipsum philosophia nexu admirabili federatis super ignem perpetuus est creatus. [scias hoc quia est magnum secretum add]. | Y como este mundo fue hecho perpetuo de pesados y ligeros, blandos y duros, cálidos y fríos, húmedos y secos, unidos por la naturaleza con una paz concorde unos con otros entre sí, así la piedra, de la que dije que vencía toda cosa sutil y penetraba toda cosa sólida, es creada por la filosofía perpetua en el fuego con los mismos, en lo mismo, asociados por un lazo admirable. |
[1.10 Sermo in preparatione corporum et spirituum.] Perfecta corporum et spirituum preparatio, post superflui demptionem et absentis adiunctionem ex concreatione [exercitio al] 4 regiminum adimpletur: primum est eorum ad naturam ignis redactio; secundum est ipsorum in aqua resolutio; tertium est eorum in aerem leuigatio; quartum est eorum in terram compressio. Primum fit calcinando, secundum soluendo, tertium per alembic distillando; quartum igne [235v] leni congelando. Et hoc est eorum integra preparatio. | 1.10 Preparación de cuerpos y espíritus. La preparación perfecta de cuerpos y espíritus, además de quitar lo superfluo y añadir lo faltante se completa con la realización de los cuatro regímenes: el primero es la reducción a la naturaleza del fuego; el segundo es la resolución en agua; el tercero la levigación en aire; el cuarto es la comprensión en tierra. El primero se hace calcinando, el segundo disolviendo, el tercero destilando en el alambique, el cuarto coagulando a fuego suave. Y esto es la preparación íntegra de ellos. |
Et hoc innuit Hermes in suo prenominato ‘Secreto’, cum dixit: “Suauiter et cum magno ingenio ascendit de terra in celum iterumque descendit in terram”. Per hoc enim dedit intelligi corporum calcinationem et spirituum cum sublimatione fixionem, quia hoc est eorum calcinatio. | Y esto lo afirmó Hermes en su precitado ‘Secreto’, cuando dijo: “Suavemente y con gran ingenio asciende de la tierra al cielo y de nuevo desciende a la tierra”. Con esto dio a entender la calcinación de los cuerpos y la fijación de los espíritus con la sublimación, ya que esta es su calcinación. |
Et solutionem ostendere uolens ait: “Nutrix eius terra est”. Id est, inhumatio vere enim nutrix eius et uiuificatrix est; per ipsam enim humationem res que prius fuerant per calcinationem mortificate, nutriuntur et reuiuificantur cum in liquorem undantem [in mundatione Ed] per eius officium rediguntur. | Y queriendo mostrar la solución dijo: “Su nodriza es la tierra”. Es decir, la inhumación es verdaderamente su nodriza y vivificadora; las cosas que previamente habían sido mortificadas por la calcinación, por el oficio de la sublimación se nutren y revivifican al ser reducidas a estado líquido. |
Item ut ostenderet distillationem per alembic inquit: “Portauit illud uentus in uentre suo”. Cum enim aqua per alembic distillatur, ipsa prius per uentum, id est fumum, in aerem leuigatur et ab inferioribus uasis partibus ad alembici uerticem deportatur, licet ibidem propter conclusionem in aquam iterum reuertatur. | Así mismo para mostrar la destilación con el alambique dijo: “El viento lo ha llevado en su vientre”. Cuando el agua es destilada en el alambique primero es elevada en el aire por el viento, es decir, el humo, y llevada desde las partes inferiores del vaso a la cima del alambique, aunque luego, para concluir, revierta de nuevo en agua. |
Hanc autem distillationem quidam in rebus liquorosis loco sublimationis habuerunt et ipsam nomine sublimationis uocauerunt [hanc autem -: PV2 Ed | om al]. | Algunos consideraron que esta destilación ocupaba en los líquidos el lugar de la sublimación y la llamaron sublimación. |
Item ut ostenderet coagulationem inquit: “Vis eius integra est si uersa fuerit in terram”, id est, ad fixionem. | Así mismo para mostrar la coagulación dijo: “Su energía está entera si se la revierte en tierra”, es decir, al fijarla. |
Et ut ostenderet generaliter quicquid per partes prius expresserat, dixit: “Et recipiet uim superiorem adque inferiorem”, id est, naturam superiorum et inferiorum elementorum, quia licet a leuioribus exordium sorciatur, debet tamen in grauia terminari, ad hoc: ut super ignem perpetuam habeat perseuerantiam. | Y para mostrar generalizando lo que había expuesto anteriormente por partes, dijo: “Y recibirá la fuerza superior y la inferior”, es decir, la naturaleza de los elementos superiores e inferiores, ya que, aunque el comienzo corresponda a los más ligeros, debe sin embargo terminar en los pesados, por esto: para que tenga una perseverancia perpetua en el fuego. |
Hic enim loquens de preparatione unius illorum tantum, que ad componendum lapidem philosophicum requiruntur, explicando de uno, ut breuius esset, de unoquoque singulorum preparationem integram demonstrauit. Quia tunc est eorum peracta preparatio “cum uersa sit in terram”, id est, ad fixionem super ignem et fusionem sine fumigatione. Et tunc “uincet omnem rem subtilem omnemque rem solidam pentrabit”, secundum quod ipse dixit. | Aquí, hablando de la preparación de solamente uno de los que se requieren en la composición de la piedra, explicando de uno, para ser más breve, demostró la preparación íntegra de cada uno de ellos. Pues la preparación de estos está acabada “al ser revertida a tierra”, es decir, a la fijeza en el fuego y la fusión sin humo. Entonces “vencerá toda cosa sutil y penetrará toda cosa sólida”, según lo que él dijo. |
[1.11 Sermo de diuersis modis operandi in alchimia.] Scias preterea quod propter longitudinem et difficultatem integre preparationis, quidam in agendo pretermittunt unum predictorum regiminum, quidam duo, quidam tria et cum uno tantum procedunt ad componendum, quia quidam calcinant tantum et componunt, quidam calcinant et soluunt et componunt [6], et sic de reliquis. | 1.11 Diversos modos de operar en alquimia. Debes saber además que debido a la longitud y dificultad de la preparación íntegra, algunos al obrar omiten uno de los regímenes citados, algunos dos, algunos tres, y pasan a la composición con solo uno, puesto que algunos calcinan solamente y componen, otros calcinan y disuelven y componen, y así de los demás. |
Vnde scias quod predictorum multiplices emanauerunt compositiones, [38v] secundum uarios diuersorum philosophorum processus, tum cum igne, tum cum solutione, tum cum utroque. Quidam enim dixerunt quod predictorum non posset fieri totalis commixtio nisi cum igne, et quidam cum solutione et quidam cum utroque. | Por ello debes saber que surgieron múltiples composiciones de los regímenes anteriores, según los variados procesos de los diversos filósofos, ya con el fuego, ya con la disolución, ya con uno y otro. Algunos dijeron que no podría hacerse una total mezcla de los precitados sino con el fuego, algunos con la disolución, algunos con uno y otro. |
Illorum uero qui cum igne solum operabantur, duplex erat processus. Quidam enim accipiebant predicta tantum separata et conterebant in unum fortiter et sublimabant subtile a spisso, semper reducendo quod erat superius super id quod erat inferius, donec totum inferius remanebat, et in spissam naturam per ignis officium transmeabat. Et dicebant quod hoc modo fiebat elexir firmum [super ignem add Ed al] apud |
El proceso de los que operaban solo con fuego era doble. Algunos tomaban las sustancias solo separadas, las trituraban con fuerza juntas y sublimaban lo sutil de lo espeso, siempre reduciéndolo que estaba arriba sobre lo que estaba abajo, hasta que todo permanecía abajo y pasaba a naturaleza espesa por el oficio del fuego. Y decían que de este modo se hacía un elixir firme entre los árabes. Algunos sin embargo fijaban los espíritus mencionados con la sublimación y luego los asociaban a los cuerpos lavados y de ellos hacían un solo cuerpo en la fusión, diciendo que esto era elixir firme en el fuego. Estas son las vías de los que operaban solo con el fuego. |
Eorum uero qui cum solutione operabantur, gemina erat uia. Quidam enim predictorum separatorum unumquodque per se soluebant et eorum aquas secundum iusta pondera commiscebant et congelabant in lapidem. Et dicebant quod hoc erat elexir perfectum. Alii uero unius secte philosophi accipiebant predicta abluta et componebant et soluebant omnia simul et coagulabant. Verumtamen quidam facta solutione aquas solutorum per alembic distillabant, [236r] dicentes quod hoc erat complementum claritatis ipsorum, et splendoris, et tincture et proiectionis. Exagregatio proueniebat namque in aqua clarissima, quam postea in lapidem [aquam Ed] primum congelabant. Et dicebant quod illud erat verissimum elexir. | De los que operaban con la disolución la vía era doble. Algunos tomaban las sustancias separadas y las disolvían individualmente y mezclaban sus aguas según los pesos justos y lo coagulaban en piedra. Y decían que esto era elixir perfecto. Otros filósofos de una secta tomaban las sustancias lavadas y componía y disolvían todas juntas y coagulaban. Pero algunos, hecha la disolución, destilaban en el alambique las aguas de las disoluciones, diciendo que esto era el cumplimiento de la claridad de estos, del esplendor, de la tintura y de la proyección. El agregado resultaba en un agua clarísima que luego coagulaban primero en piedra. Y decían que aquello era elixir muy verdadero. |
Illorum uero qui cum utroque procedebant, sextuplex erat semita. Quidam enim soluebant simul corpora et spiritus balneatos et postea cum sublimatione figebant [quidam -: om Ed]. Quidam uero soluebant corpora calcinata et primo imbibebant spiritus sublimatos et postea predicto modo congelabant. Quidam uero soluebant spiritus sublimatos et exinde [et postea -: om Ed] imbibebant corpora calcinata, sed tamen hoc debilius est. | La senda de los que procedían con uno y otro era séxtuple. Algunos disolvían a la vez los cuerpos y espíritus bañados y luego los fijaban con la sublimación. Otros disolvían los cuerpos calcinados y primero embebían los espíritus sublimados y luego los congelaban del modo citado. Algunos disolvían los espíritus sublimados y a continuación embebían los cuerpos calcinados, pero esto sin embargo es más débil. |
Quidam autem cibabant [calcinabant al] argentum uiuum cum corporibus et soluebant et cum eorum liquore imbibebant sulphur et arsenicum sublimatum, et iterum soluebant et congelabant. Et dicebant quod hoc erat elexir perfectum. Quidam quoque cum sulphure et arsenico separato [preparato al] cibabant corpora sublimando cum pondere sui, et postea soluebant in duplo sui argenti uiui separati et iterum soluebant et coagulabant. Et dicebant quod hoc erat optimum elexir. Quidam uero cum corporibus cibatis cum sulphure et arsenico, ut dictum est, cibabant argentum uiuum, et soluebant et coagulabant. Et dicebant quod hoc erat elexir rectum [rubeum al] et bonum. | Algunos cebaban el mercurio con los cuerpos y los disolvían y con su licor embebían el azufre y el arsénico sublimado y otra vez los disolvían y congelaban. Y decían que esto era elixir perfecto. Algunos también con el arsénico y azufre separado cebaban los cuerpos sublimando con su peso y luego disolvían con dos veces su peso de mercurio preparado y volvían a disolver y congelar. Y decían que esto era elixir óptimo. Algunos, con los cuerpos y espíritus cebados con azufre y arsénico, en el modo dicho, cebaban el mercurio y disolvían y coagulaban. Y decían que esto era elixir recto y bueno. |
Quidam uero dicebant quod uere uerissimum elexir ex 4 debet constare rebus eiusdem generis et non diuersi, et non ex pluribus uel paucioribus, quia tunc corrumpetur opus. Componebant autem elexir ex 4 spiritibus principalibus, id est, argento uiuo, sulphure, arsenico et sale armoniaco, ita tamen quod argentum uiuum prius sublimando figebant et postea soluebant cum sale armoniaco [add vulg] preparato soluto |
Algunos decían que verdaderamente el elixir muy verdadero debe consistir en cuatro cosas, del mismo género y no diverso, y no de más ni de menos, pues entonces se corrompe la obra. Componían así su elixir con los cuatro espíritus principales, o sea, mercurio, azufre, arsénico y sal amoniacal, de tal manera que primero fijaban el mercurio sublimándolo y luego lo disolvían con sal amoniacal preparada disuelta. Luego destilaban primero la sal amoniacal en el alambique y luego destilaban el mercurio y lo congelaban. |
Et dicebant quod hoc erat elexir uerum huius artis, et magnesia, et lapis non lapis, et corpus spirituale et spirituale corporeum, et illud quod retinet omne uolatile a fuga, et fermentum et tinctura duorum elexir, et argentum uiuum accidentale quod pretulit se auro et uincit illud, et illud quod occidit et uiuere facit, et uerum argentum uiuum et coagulatum et pater mirabilium [8] omnium huius magisterii. | Y decían que esto era el verdadero elixir de este arte, y a magnesia, y la piedra no piedra, y el cuerpo espiritual y lo espiritual corpóreo, y lo que retiene todo volátil de s huida, y el fermento, y la tintura de los dos elixires, y el mercurio accidental que se antepuso al oro y lo venció, y lo que mata y hace vivir, y el verdadero argento vivo y coagulado, y el padre de todas las maravillas de este magisterio. |
Postea uero soluebant ipsum cum aqua salis armonici preparati fixi et inbibebant cum eo argentum uiuum sublimatum et sulphur et arsenicum preparatum. Et soluebant et distillabant omnia simul et congelabant et ipsum ultima ceratione cerabant. Et dicebant quod hoc erat uerissimum elexir. | Luego lo disolvían con agua de sal amoniacal preparada fija y embebían con el mercurio sublimado y el azufre y el arsénico preparado. Y disolvían y destilaban todo a la vez y congelaban y lo enceraban con el último encerado. Y decían que esto era elixir muy verdadero. |
Ego autem nouissime dico tibi quod quodcumque prescriptorum corporum et spirituum, si preparatione perfecta fuerit preparatum album uel rubeum, est elexir per se solum. Scias hoc quod est magnum secretum. | Pero yo te digo algo totalmente nuevo: cualquiera de los mencionados cuerpos y espíritus, si estuviera preparado con una preparación perfecta blanco o rojo, es elixir por sí solo. Sábelo, porque es un gran secreto. |
[1.12 Sermo amonitionis filii.] Licet autem quamplures modi fuerint adhuc ex predictis corporibus et spiritibus [add vulg] elexir componendi, ex obscurissimis uerbis Hermetis diuersis enucleatis philosophis prescripti, tamen laudabiliores et ueriores existunt, secundum quos huius rei prosperum [proprium Ed] semper euentum cum dei sum auxilio consecutus. | 1.12 Consejos al hijo. Aunque sean aún numerosos los modos de componer con los precitados cuerpos y espíritus el elixir, prescritos a partir de las oscurísimas palabras de Hermes explicadas por diversos filósofos, sin embargo los hay más laudables y verdaderos, según los cuales siempre he conseguido un resultado próspero, con la ayuda de Dios. |
Itaque tu, karissime filii, operare secundum quodumque uolueris predictorum [sex add Ed] modorum neque ad alios modos tua declinet intentio, quia si secundum ipsos fueris operatus, inceptum opus cum dei auxilio fine concludes congruo et exinde mercedem laboris recipies decuplatam. | Así tú, hijo muy querido, opera según cualquiera de los modos citados y no desvíes tu intención a otros modos, ya que habiendo operado según ellos, concluirás tu obra iniciada con un final acorde, con ayuda de Dios, y luego recibirás decuplicada la recompensa de la labor. |
Explicit ratio prima, cum dei laude. | Fin de la primera parte, con alabanza a Dios. |
Incipit ratio secunda cum eius auxilio. | Empieza la segunda parte con ayuda de Dios. |
[2.1 Participatio rerum naturalium cum elementis et cum aliis que habent accidere corpori.] Omnia corpora que a lunari globo inferius a summo condita sunt opifice, participant quatuor elementis, et 4 humoribus, et 4 [236v] naturis, et 4 naturarum complexionibus, et 4 principalibus coloribus, et 4 saporibus, et 4 odoribus et duobus sexibus, secundum tres dimensiones, scilicet, altitudinem, profunditatem, latitudinem. | Participación de las cosas naturales con los elementos y con los otros accidentes del cuerpo. Todos los cuerpos creados por el sumo creador bajo el globo de la luna, participan de los cuatro elementos, los cuatro humores, las cuatro naturalezas y las complexiones de las naturalezas, de los cuatro colores principales, de los cuatro sabores, de los cuatro olores y de los dos sexos, según tres dimensiones: altitud, profundidad y latitud. |
Quatuor elementa sunt ignis, aer, aqua et terra. Quatuor humores naturales sunt: colera, sanguis, flema, melancolia. Quatuor nature sunt caliditas, frigiditas, humiditas et siccitas. Quatuor naturales complexiones sunt caliditas et siccitas, caliditas et humiditas, frigiditas et humiditas, frigiditas et siccitas. Quatuor principales colores sunt albus, niger, citrinus et rubeus. Quatuor sapores sunt insipidus, acidus, dulcis, amarus. Quatuor odores sunt bonus, fetidus, acutus et remissus, id est, non multum acutus. Duo sexus sunt masculinus et femininus. Altitudo corporis est eius manifestum et profundum eius occultum; latitudo horum medium. | Los cuatro elementos son fuego, aire, agua y tierra. Los cuatro humores naturales son cólera, sangre, flema y melancolía. Las cuatro naturalezas son calidez, frialdad, humedad y sequedad. Las cuatro complexiones naturales son calidez y sequedad, calidez y humedad, frialdad y humedad, frialdad y sequedad. Los cuatro colores principales son blanco, negro, amarillo y rojo. Los cuatro sabores son insípido, ácido, dulce y amargo. Los cuatro olores son bueno, fétido, agudo y remiso, es decir, no muy agudo. Los dos sexos son masculino y femenino. La altitud del cuerpo es su manifiesto y su profundo es lo oculto; la latitud es el medio de estos. |
Participant ergo omnia corpora |
Todos los cuerpos participan de todas estas características, según estas tres dimensiones, de esta manera: Si en su altitud el cuerpo es terrestre, en la misma es frío y seco, melancólico, negro ácido, fétido y femenino; en su profundo es aéreo, cálido, húndelo, sanguíneo, amarillo, dulce, oloroso, y masculino; en un lado es acuoso, frígido y húmedo, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino; en el otro ígneo, colérico, cálido y seco, rojo, amargo, agudo y masculino. |
Et hec sunt ligamenta quibus corpora omnia ad inuicem colligantur, quod in corporibus coagulatis clarissime comprehenditur. Incipiam ergo tibi ostendere prout perfectius meditari mente et sermone potero apertius recitare, a plumbo sortita origine, ut completis et diminutis coagulatorum partibus agnitis et etiam cognito in qua eorum dimensiones sint complete et in qua diminute, expedite et absque anffractibus iter ad operandum inuenias [recte procedas Ed]. Voco autem hic completas quas in precedenti ratione uocaui sanas, et diminutas quas ibidem dixi egrotas et neutras. Sanitas enim perfecta res est, egritudo et neutralitas diminuta. | Y estos son los ligamientos con los que todos los cuerpos están cohesionados unos con otros, lo que en los cuerpos coagulados se percibe muy claramente. Empezaré pues a mostrarte lo más perfectamente que pueda meditarlo en mi mente y exponerlo más abiertamente en el discurso, empezando por el plomo, de manera que completas y conocidas las partes diminutas de los cuerpos coagulados y conocido también en cuál de sus dimensiones estén completas y en cuáles disminuidas, encuentres expedito y sin barrancos el camino para operar. Llamo aquí completas las que en la parte anterior llamé sanas, y disminuidas las que allí llamé enfermas y neutras. La sanidad, en efecto, es perfecta, la enfermedad y neutralidad disminuidas. |
Perfectius enim magisterium est omnia tam ad sanitatem quam ad neutralitatem reducere; cuicumque scienti utrumque sit facile et possibile. [9]Quidam autem sophiste [philosophi al] naturarum rerum inscii et secretorum philosophie exortes et in regimentorum eius improuidi, inuenientes scripturas eius de hiis rebus et ipsas non intelligentes, cum post opus nichil in manibus suis inueniant, errorem imperitie sue philosophye ascribentes, hoc opus non solum non facile, sed etiam impossibile predicant. De quo philosophia non curat: non enim omnes ad hoc epulum conuocat, sed illos tantum qui huius mense acubitu digni et istius modi refectione epuli sunt inuenti. | El magisterio más perfecto consiste en reducir toda cosa a sanidad o neutralidad; para quien sabe una y otra, es fácil y posible. Algunos sofistas, ignorantes de la naturaleza de las cosas, excluidos de los secretos de la filosofía y sin previsión de sus regimientos, al encontrar las escrituras de estos asuntos y no entendiéndolas, como al finalizar la obra no encontrasen nada en sus manos, atribuyendo a la obra el error de su impericia, predican que no solo no es fácil, sino incluso imposible. De esto la filosofía no se preocupa: en efecto, no llama a todas a esta comida; solo a aquellos que son encontrados dignos de sentarse a esta mesa y de alimentarse con esta clase de alimento. |
Satage igitur ut non sis sophysta, sed sophus, id est, ut rerum uirtutes non meditatione solum, verum etiam meditatione [medicatione Ed] et experientia cognoscas. Meditatio enim absque experientia nichil proficit, sed experientia absque meditatione proficit. Vnde plus est experientia quam meditatio perquirenda. Cum experientiam huius rei fueris assecutus, eris philosophus de hac re et eris inter predicte mense conuiuas merito numerandus et eris eius ferculis, que exuperant omnis rei mundane precium dulcedine et affectu, perpetuo satiatus. | Esfuérzate pues en no ser sofista, sino filósofo, es decir, en conocer las virtudes de las cosas no sólo con la meditación, sino con la meditación y la experiencia. La meditación sin experiencia no aprovecha nada, pero la experiencia sin meditación es provechosa. De ahí que deba buscarse más la experiencia que la meditación. Cuando hayas conseguido la experiencia de este asunto, serás filósofo en ello y estarás merecidamente entre el número de los convidados a la mencionada mesa y serás perpetuamente saciado con sus platos, que el precio de toda casa mundana en dulzura y afecto. |
Vnde cum in huius rei experientia nemo per se possit in prima esse fronte discretus, tibi suadendum prouidi ut ab actione incepta [add D Ed] non cesses: si prima uice perfecte non fueris operatus, bis uel tertio et [237r] etiam amplius, si opus est, reiterando quousque quod appetis perfectissime deprehendas. | Pero dado que en la experiencia de este asunto nadie pueda adquirir la habilidad por sí mismo al primer intento, de ahí que procurara persuadirte de que no ceses en la acción empezada si la primera vez no operases perfectamente, reiterándola dos, tres e incluso más si es necesario, hasta que consigas totalmente perfecto lo que ter propones. |
Neque ab hac re te labor manuum [inanis inanium Ed] rerumque impensa dimoueant, quia cum instantia uinces et cum patientia [sapientia Ed] superabis et ad id, deo duce, deuenies quod optasti et de manuum laborem mercedem et lucrum de rerum sumptibus rehabebis. Neque indigebis huius operis reiterationem ex quo ipsum semel recte peregeris. Sed si prima uel secunda uice labore fatigatus et impensis deterritus deuinctus substiteris, deinde non augmentum, sed detrimentum noueris incursurum. Igitur antequam incipias delibera, et ne inchoes nisi consumare disponis. | Que tampoco te aparten de esta obra el trabajo de tus manos y los gastos de las cosas, puesto que vencerás con constancia y lo superarás con paciencia y con la guía de Dios alcanzarás tu deseo y ganarás el salario del trabajo de tus manos y el beneficio de los gastos de las cosas. Y no necesitarás en esta obra repetir aquello que hayas elaborado rectamente una vez. Pero si la primera o la segunda vez, fatigado por el esfuerzo y asustado por los gastos abandonases vencido, entonces conocerás que no lograrás ganancia, sino perdida. Por ello antes de empezar, sopesa, y no inicies si no te dispones a consumarlo. |
Sed ne propter nimiam huius suspensionem animum tuum adgrauem, hiis pretermissis [10] quod tibi supra pollicitus sum, accipe. | Pero para no agravar tu ánimo con el excesivo peso de esto, dejándolos de lado, recibe lo que anteriormente te prometí. |
[2.2. Complexiones metallorum.] | 2. Complexiones de los metales. |
[11] Plumbum est in altitudine sua frigidum et siccum, id est plumbum, argentum, nigrum et molle, terreum, melancolicum, acidum, fetidum, femeninum; sed plumbum est in actu et argentum potentia; in suo profundo est calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, croceum, dulce, odoriferum, masculinum. In uno latere est frigidum et humidum, id est stagnum et argentum uiuum, aqueum, flematicum, album, insipidum, remissum, femineum; in alio latere est calidum et siccum, id est ferrum et es, igneum, colericum, rubeum, amarum, acutum, masculinum. | El plomo es en su altitud frío y seco, es decir, plomo, plata, negro y blando, térreo, melancólico, ácido, fétido, femenino; pero es plomo en acto y plata en potencia; en su profundo es cálido y húmedo, es decir oro, aéreo, sanguíneo, azafranado, dulce, oloroso, masculino. En un lado es frío y húmido, es decir estaño y mercurio, acuoso, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino; en el otro lado es cálido y seco, es decir hierro y cobre, ígneo, colérico, rojo, amargo, agudo, masculino. |
Conuertitur ergo plumbum facilius in argentum quod in aliud corpus, quia leuius est altitudinem corporum per complementa *ipsenta [per-: intenta V2 | perfecte V4 | om D Ed ] detegere quam latera uel profundum; et similiter abilius est manifestare eorum latera quam profunda. [12] | Así el plomo se convierte con más facilidad en plata que en otro cuerpo, pues es más simple descubrir la altitud de los cuerpos por los complementos *ipsentos* que por los lados o lo profundo; e igualmente es más accesible manifestar sus lados que lo profundo. |
Stagnum est in altitudine frigidum et humidum, id est stagnum et argentum uiuum, aqueum, flegmaticum, album, insipidum, remissum, femineum; in suo profundo est calidum et siccum, id est ferrum et es, igneum, colericum, rubeum, amarum, acutum, masculinum. In uno latere frigidum et siccum, id est plumbum et argentum, terreum, melancolicum, nigrum, acidum, fetidum, femininum; in alio latere est calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, croceum, dulce, odoriferum, masculinum. [marg |add vulg:] Est igitur ipsum abilius in argentum uel aurum conuertere quam aliud corpus, quia faciliter est ad latera quam ad profundum eorum deuenire. | El estaño es en su altitud frío y húmedo, es decir, es estaño y mercurio, acuoso, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino; en lo profundo es caliente y seco, es decir, hierro y cobre, ígneo, colérico, rojo, amargo, agudo, masculino. En un lado es frío y seco, o sea, plomo y plata, terroso, melancólico, negro, ácido, hediondo, femenino; en el otro lado es caliente y húmedo, o sea oro, aéreo, sanguíneo, azafranado, dulce, oloroso, masculino. Tiene, pues, más facilidad para convertirse en plata u oro que otro cuerpo, ya que se llega con más facilidad a los lados que a lo profundo. |
Ferrum est in altitudine sua calidum et siccum, id est ferrum et es, igneum colericum, rubeum, amarum, acutum, masculinum; in suo profundo est frigidum et humidum, id est stagnum et argentum uiuum, aqueum, flematicum, album, insipidum, remissum, femineum. In uno latere est calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, croceum, dulce, odoriferum, masculinum [add vulg]; in alio latere est frigidum et siccum, id est plumbum et argentum, terreum, melancolicum, nigrum, accidum, fetidum, femineum. | El hierro es en su altitud caliente y seco, o sea hierro y cobre, ígneo, colérico, rojo, amargo, agudo, masculino; en su profundo es frío y húmedo, o sea estaño y mercurio, acuoso, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino. En un lado es caliente y húmedo, o sea oro, aéreo, sanguíneo, azafranado, dulce, oloroso, masculino; in el otro lado es frío y seco, o sea plomo y plata, terroso, melancólico, negro, ácido, hediondo, femenino. |
Es est in altitudine sua calidum et siccum, id est es et ferrrum, igneum, colericum, rubeum, amarum, acutum, masculinum; in suo profundo est frigidum et humidum, id est stagnum et argentun uiuum, aqueum, flematicum, album inspissidum, remissum, femeneum. In uno latere est calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, croceum, dulce et odoriferum, masculinum; in alio latere est frigidum et siccum, id est plumbum et argentum, terreum, melancolicum, nigrum, accidum, fetidum, femineum. | El cobre es en su altitud caliente y seco, o sea, cobre y hierro, ígneo, colérico, rojo, amargo, agudo, masculino; en su profundo es frío y húmedo, o sea estaño y mercurio, acuoso, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino; En un lado es caliente y húmedo, o sea oro, aéreo, sanguíneo, azafranado, dulce y oloroso, masculino; en el otro lado es frío y seco, o sea plomo y plata, terroso, melancólico, negro, ácido, hediondo, femenino. |
Argentum uiuum est in altitudine sua frigidum et humidum, id est stagnum, aqueum, flegmaticum, album, insipidum, remissum, femineum; in suo profundo est calidum et siccum, id est ferrum et es, igneum, colericum, rubeum, amarum, acutum, masculum. In uno latere est frigidum et siccum, id est plumbum et argentum, terreum, melancolicum, nigrum, accidum, fetidum, femineum; in alio latere est calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, [237v] croceum, dulce, odoriferum, masculinum. | El mercurio es en su altitud frío y húmedo, o sea estaño, acuoso, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino; en su profundo es caliente y seco, o sea hierro y cobre, ígneo, colérico, rojo, amargo, aguado, masculino. En un lado es frío y seco, o sea plomo y plata, terroso, melancólico, negro, ácido, hediondo, femenino; en el otro lado es caliente y húmedo, o sea oro, aéreo, sanguíneo, azafranado, dulce, oloroso, masculino. |
Argentum est in altitudine sua frigidum et siccum, id est plumbum album et durum, terreum, melancolicum, accidum, album, fetidum, femineum; in suo profundo est calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, croceum, dulce, odoriferum, masculinum. In uno latere est frigidum et humidum, id est, stagnum et argentum uiuum, aqueum, flegmaticum, nigrum, insipidum, remissum, femineum; in alio latere est calidum et siccum, id est ferrum et es, igneum, colericum, rubeum, amarum, acutum, masculinum. | La plata es en su altitud fría y seca, o sea plomo blanco y duro, terrosa, melancólica, ácida, blanca, hedionda, femenina; en su profundo es cálida y húmeda, o sea oro, aérea, sanguínea, azafranada, dulce, olorosa, masculina. En un lado es fría y húmeda, o sea estaño y mercurio, acuosa, flemática, negra, insípida, remisa, femenina; en el otro lado es caliente y seca, o sea hierro y cobre, ígnea, colérica, roja, amarga, aguda, masculina. |
Aurum est in altitudinem suam calidum et humidum, id est aurum, aereum, sanguineum, croceum, dulce, odoriferum, masculinum; in suo profundo est frigidum et siccum, id est plumbum et argentum, terreum, melancolicum, accidum, nigrum, fetidum, femineum. In vno latere est calidum et siccum, id est ferrum et es, igneum, colericum, rubeum, amarum, acutum, masculinum; in alio latere est frigidum et humidum, id est stagnum et argentum uiuum, aqueum, flematicum, album, insipidum, remissum, femineum. | El oro es en su altitud caliente y húmedo, o sea oro, aéreo, sanguíneo, azafranado, dulce, oloroso, masculino; en su profundo es frío y seco, o sea plomo y plata, terroso, melancólico, ácido, negro, hediondo, femenino. En un lado es caliente y seco, o sea hierro y cobre, ígneo, colérico, rojo, amargo, agudo, masculino; en el otro lado es frío y húmedo, o sea estaño y mercurio, acuoso, flemático, blanco, insípido, remiso, femenino. |
[Observationes.] Et hec est omnium corporum ad inuicem connectentia [conuenencia al], quam uidentes philosophi auctumati sunt posse unum in aliud transformari. Et id experti sunt et eorum estimationem confirmauit actus: conuerterunt namque argentum in aurum et e contrario, et es in argentum et e contrario [13], et sic de reliquis secundum generationem et corruptionem. | Observaciones. Estas con las conexiones de todos los cuerpos entre sí; al verlas los filósofos concluyeron que podían transformarse uno en otro. Y así lo experimentaron y el acto confirmó su deducción: convirtieron así la plata en oro, y al contrario, el cobre en plata y al contrario y así de los demás, según su generación y corrupción. |
Nolo autem quod mireris si aurum solum, in quacumque dimensione corporum [corporeum Ed] fuerit, ipsam solum optinet nec in ea cuiusquam aliorum corporum habet societatem [14]. Hoc enim temperantia sue nature sueque substantie puritas [et nobilitas add Ed] meruerunt, et etiam propter hoc inter reliqua corpora optinuit dominatum[15]. | No quiero que te sorprendas de que el oro esté en cualquier dimensión de los cuerpos y que la obtenga él solo y que no esté asociado en ella con ninguno de los otros cuerpos. Así lo han merecido la temperancia de su naturaleza y la pureza de su sustancia, razón por la cual además obtuvo el dominado entre los demás cuerpos. |
[2.3. De generatione metallorum.] | 2.3 Generación de los metales. |
Nolo quoque quod mireris si argentum uiuum in hac ratione inter corpora, in precedenti uero inter spiritus numerari: sue namque nature conuertibilitas hoc exigit, ut nunc spiritibus, nunc corporibus societur. Spiritibus nempe sociatur rationabiliter propter fugacitatem quam habet ab igne antequam corrigatur, et quia exaltat in examinatione corpora, cum est correctum. Corporibus quoque de iure coniungitur, quia ipsum in omnia corpora conuerti potest et ipsum ex omnibus potest corporibus educi et quia per amixtionem sulphuris ab eo omnia corpora originem sortiuntur. Verbi gratia[16]: | Tampoco quiero que te sorprendas si el mercurio está enumerado entre los cuerpos en esta ratio, pero en la anterior entre los espíritus: la convertibilidad de su naturaleza exige que esté asociado, ya a los cuerpos, ya a los espíritus. A los espíritus está asociado razonablemente por la fugacidad que tiene al fuego, antes de serle corregida; también en el examen exalta a los cuerpos, cuando está corregido. Se une a los cuerpos en justicia, ya que él mismo puede ser convertido en todos los cuerpos y de todos puede ser extraído, y porque todos los cuerpos tienen su origen en la mezcla del azufre con él. Por ejemplo: |
Aurum prouenit ex argento uiuo claro, mixto cum sulfure rubeo claro in corde terre longo excoctis tempore calore modico. Et quia per longa tempora calore modico est aurum decoctum et materia ipsius clara fuit, coheserunt [strinxerunt al] partes ad illud, quod ad solidum graueque fieret: ideoque non sub terra marcescit [putrefit al] nec ab igne facile comburitur [corrumpitur al]. | El oro procede de un mercurio claro mezclado con un azufre rojo claro, cocidos en el corazón de la tierra largo tiempo a un calor moderado. Y dado que el oro fue cocido durante largo tiempo a un calor moderado y su materia era clara, sus partes se cohesionaron haciéndolo compacto y pesado: por ello no se altera bajo tierra ni el fuego lo quema con facilidad. |
Argentum etiam generatur ex argento uiuo claro et sulfure albo claro et aliquantulum rubeo mixto. Et quia parum sulfuris aliquantulum rubei affuit, idcirco non admodum auri subruffum fuit. | La plata también se genera de un mercurio claro y un azufre blanco claro y algo mezclado con rojo. Dado que intervino poco azufre algo rojo, no adquirió el color rojizo del oro. |
Aes quoque constituitur ex uiuo argento turbido et sulfure rubeo turbido et spisso admixtis et diutius etiam quam aurum excoquitur calore maximo. Et quia multum est in decoquendo combustum, multum rubore obtinet [est infectum al]. Laxi etiam corporis est, propter eandem causam, quod inde percipitur, quia subintrat uapor aceti corpus eius et ipsum in colorem uiridem dissoluit, qui eris flos nuncupatur. | El cobre está formado por la mezcla de un mercurio turbio y un azufre rojo turbio y espeso y cocido más tiempo que el oro a un calor máximo. Dado que es muy quemado en la cocción, adquiere mucha rojez. Es también de cuerpo laxo por la misma razón, lo que se observa porque el vapor del vinagre penetra su cuerpo y lo disuelve en el color verde que se llama flor de cobre. |
Ferrum necnon oritur de uiuo argento spisso misto cum sulphure citrino turbido. Et ere etiam diutius exquoquitur [238r] calore modico, vnde solidius est ere et ad uirtutem ignis tardius ere defluit. Et quia calore modico longo decoquitur tempore, constringunt se bene partes nec est laxi corporis ut es [substantia al]. | El hierro también nace de un mercurio espeso mezclado con un azufre amarillo turbio. Se cuece en más tiempo que el cobre a un calor moderado, de ahí que sea más sólido que el cobre y en la fuerza del fuego tarda más en fluir que el cobre. Dado que se cuece durante largo tiempo a un calor moderado, sus partes se constriñen bien y no es de cuerpo laxo como el cobre. |
Stagnum quoque fit ex uiuo argento claro mixto cum sulfure claro albo, sed paruo decoquitur tempore calore modico. Vnde si diu decoqueret in argentum optimum transmearet. | El estaño se hace de un mercurio claro mezclado con azufre claro blanco, pero se cuece en poco tiempo a un calor moderado. De ahí que si se cociera en más tiempo pasaría a ser una plata excelente. |
Plumbum etiam efficitur ex viuo argento crosso mixto cum sulfure albo crosso et parumper rubeo. Quod uero ex sulfure albo factum sit percipitur quia aceto adibito dealbatur. Et quod parumper sulfuris rubei affuerit, declaratur in plumbo cum comburitur: tunc enim rubei coloris efficitur, quod a magistris dicitur sericon [17]. | El plomo también se produce de un mercurio grueso mezclado con un azufre blanco grueso y un poco rojo. Que esté hecho de un azufre blanco se deduce porque al aplicarle vinagre se blanquea. Y que participase un poco de azufre rojo se manifiesta en el plomo cuando se quema: entonces se vuelve del color rojo llamado por los maestros azarcón. |
[Colophon 2ae rationis.] | Colofón a la segunda parte. |
Con la exposición brevemente tratada de los cuerpos minerales, finalizadas ya las las enfermedades y complexiones lo más claro que puede organizarlo, a continuación procederé a dar a conocer su práctica claramente, con ayuda de Dios. | |
Cum igitur salia et alumina preparata, et aque penetrantes et serenantes ex eis composite, secundum contemplationem [complexionem Ed] huius artis ultima reperiantur, secundum uero actum eiusdem utpote ea que sunt radix et fundamentum omnium purgandorum, ego ab eis tertiam, quam de huius artis practica instruam, |
Dado que las sales y los alumbres preparados, y las aguas penetrantes y serenantes compuestas de ellos, según la contemplación valorativa de este arte se encuentran los últimos, pero según el acto son la raíz y fundamento la purificación de todas las sustancias, yo inicio con ellos la tercera ratio, que expondré sobre la práctica de este arte. |
Explicit ratio secunda cum dei auxilio. | Fin de la segunda ratio, con el auxilio de Dios. |
[3.] Incipit ratio tertia cum eius adiutorio. [3.1] De separationibus. | Empieza la parte 3 con ayuda de Dios.Separaciones. |
Et primo de separatione salis communis et gemme. Hec est separatio salis. Accipe de quocumque eorum uolueris bene trito partem 1 et dissolue ipsum in partes 4or aque pluuie clare, et distilla per filtrum et decoque in uase uitreato cum igne leni, usque ad salis coagulationem. | Separación de la sal común y sal gema. Esta es la separación de la sal. Toma 1 parte bien triturada de la que quieras y disuélvela en 4 partes de agua de lluvia clarificada; destila por filtro y cuece en vaso vidriado a fuego suave hasta coagulación de la sal. Hecho esto |
Hoc facto ab igne remoue et dessica ipsum optime et contere, et imple de eo ollam uitreatam et conclude os eius cum cooperculo et luto sapientie, ita quod non respiret, et dimitte ipsum siccari. Postea mitte ipsum in furno panis calefacto, nocte una. In mane extrahe et operi ollam et dissolue salem que in ea est, in quadruplo sui aque predicte, et distilla et coagula ut predictum est. Et sic reitera ter uel donec omnes salis crepitus sint sopiti, quod melius est, quia tunc est optime separato [19]. [V2: Augmentum[20]] | retira del fuego, seca perfectamente, tritura, llena con ella una olla vidriada y cubre la boca con una tapadera y el lodo de sabiduría, de manera que no respire, y déjala secar. Luego ponlo en un horno de pan calentado, durante una noche. Por la mañana saca la olla, ábrela y disuelve la sal que contiene en su cuádruplo del agua mencionada, y destila y coagula como se ha dicho. Reitéralo así tres veces, o hasta que se amortigüe toda crepitación de la sal, lo que es mejor, ya que entonces la separación es óptima. |
Hec est separatio salis alkali [21]. Accipe de alumine alkali [22] bene trito partem 1 et proice super ipsam aque predicte partes 6. Et dimitte insimul macerare tribus diebus, et moue omni die bis uel ter cum baculo ut bene dissoluatur in ea. Postea distilla cum filtro [23] et coagula. Et fac deinceps per omnia sicut in sale communi predixi [24], donec inuenias ipsum super ignem non crepitantem. [V2: Augmentum[25]] | Separación de la sal álcali. Toma una parte de alumbre álcali bien triturado t echa sobre ella 6 partes del agua predicha. Deja juntos macerar tres días, moviendo cada día dos o tres veces con un bastón para que se disuelva bien en ella. Luego destila por filtro y coagula. Haz a continuación en todo como dije en la sal común, hasta que encuentres que ya no crepita sobre el fuego. |
Hec est separatio aluminis iameni. Accipe de alumine iameni albo plumoso partem 1 et dissolue ipsum in quadruplo sui urine puerilis antiquate, et decocte ad tertiam sui partem, et distillate per filtrum [add vulg -JV:] mundum, et mutate de uase in uase, ita ut nichil de fece inueniatur in fundo uasis, uel per alembic, quod melius est |
Separación del alumbre yemení. Toma alumbre yemení blanco de pluma una parte y disuélvelo en el cuádruplo de orina de niño anticuada, cocida a su tercera parte, destilada por un filtro limpio y cambiada de vaso en vaso de manera que no se halle nada de hez en el fondo del vaso, o por alambique que es mejor. Y cuece a fuego lento hasta la consumación de la orina. Apártalo porque está bien separado. |
Hec est separatio atramenti. Fac de eo per omnia sicut fecisti de alumine iameni et erit optime separatum.[27] [Ordo in Ed: Nitri separatio (cum add). Talci separatio.] | Separación del atramento. Haz con él en todo como hiciste con el alumbre yemení y estará perfectamente preparado. |
Hec est separatio duorum plumborum. [28]Funde quodcumque eorum volueris partem 1 et coagulatum et calidum in aqua salis armoniaci 7 extingue,et erit bene separatum. [V2: Augmentum[29]] | Separación de los dos plomos. Funde del que quieras 1 parte y coagulado y caliente apaga 7 veces en agua de sal amoniacal y estará bien separado. |
Hec est separatio ferri et eris. [238v] Accipe laminas de quocumque eorum uolueris et igni eas [ignitas S Ed] et extingue in hac aqua: Recipe salis armoniaci, baurac, nitri, atramenti, aluminis iameni, omnium ana uncias 4or et proice super ea aceti uinacei albi libram 1, et pone ad solem diebus 7, donec in eo dissoluantur. Et quanto plus steterit tanto melius erit. [V2: Augmentum[30]] | Separación del hierro y el cobre. Toma láminas del que quieras, ponlas al fuego y apágalas en la siguiente agua: Toma sal amoniacal, bórax, nitro, atramento, alumbre yemení, de cada uno 4 onzas, y proyecta sobre ellos una libra de vinagre de vino blanco. Ponlo al sol 7 días hasta que se disuelvan. Cuanto más tiempo esté, mejor será. |
Hec est separatio vitri. Tere uitrum cum aqua et sale communi fortiter bis uel ter et tunc ablue ipsum cum aqua dulci, donec sapor salis omnino recedat. Postea funde ipsum et est bene separatum. [V2: Augmentum[31]] | Separación del vidrio. Tritura vidrio con agua y sal común fuertemente, dos o tres veces y entonces lávalo hasta eliminar totalmente el sabor de la sal. Lugo fúndelo y está bien preparado. |
Hec est separatio talchi. Accipe de eo quantum uis et contere ipsum cum felle ceruino et lapillis[32], sicut scis, et igni ipsum in cacia[33] ferrea septies, omni uice extinguendum in aqua salis armoniaci et salis alkali et nitri salsi [salium praeparatorum Ed] ana commixta. Et erit optime separatum. [V2: Augmentum[34]] | Separación del talco. Toma de él cuanto quieras y tritúralo con hiel de ciervo y piedrecitas, según sepas, y quémalo en un cazo de hierro 7 veces, cada vez apagándolo en agua de sal amoniacal, sal álcali y nitro salso, mezclados a partes iguales. Y estará perfectamente preparado. |
Hec est separatio argenti. Funde ipsum in |
Separación de la plata. Fúndela en el cinericio de examen con plomo, luego haz láminas del grueso de tu uña y ceméntalas con limadura muy tenue de acero, que haya sido lavada con sal y agua dulce y dejada macerar durante la noche con el doble de vinagre. Polas durante una noche en el horno de cementación y por la mañana deja enfriar y separa las láminas de la limadura y fúndelas. Hallarás la plata perfectamente separada. |
Hec est separatio auri. Fac de eo laminas ad modum tue unguis [add al] et cementa eas cum hoc puluere: Recipe salis communis separati partes 2, lateris antiqui in ripis fluuiorum [puluinorum J] reperti, uel in lictore maris quod melius est, partem 1, optime dico triconizati per sedacium spissum [add al][37]. Et fac ipsum morari in furno predicto per diem et noctem. Quo infrigidato, aperi crucibolum et inuenies aurum optime separatum. | Separación del oro. Haz láminas de él a la medida de tu uña y ceméntalas con este polvo: Toma 2 partes de sal común separada, una parte de ladrillo viejo encontrado en las orillas de ríos o en el litoral del mar que es mejor, muy bien cribado por una criba espesa. Hazlo permanecer en el horno mencionado un día y noche. Cuando enfríe, abre el crisol y encontrarás el oro perfectamente separado. |
Hec est separatio argenti uiui. Accipe de eo libram 1 et mortifica ipsum cum pondere sui atramenti separati et pondere sui salis communis separati, rorando cum aceto forti et assando in furno panis calido per noctes tres. Tunc pulueriza ipsum optime et mitte ipsum in alutel super stratum salis gemme, et pone ipsum super attenor, et accende sub eo ignem lenem donec humor cesset. Postea uigora ignem paulatim donec argentum uiuum ad uasis latera sublimetur simile niui [vino V2]. Et sic reitera ter, omni uice renouando sibi compositionem predictam et erit optime separatum[38]. [V2: Augmentum[39].] | Separación del mercurio. Toma de él 1 libra y mortifícalo con su peso de atramento separado y su peso de sal común separada, rociando con vinagre fuerte y asando en un horno de pan caliente durante tres noches. Pulverízalo muy bien, ponlo en el aludel sobre un estrato de sal gema, ponlo en el atanor y enciende bajo él un fuego suave hasta que cese la humedad. Luego sube el fuego poco a poco hasta que el mercurio se sublime a los lados del vaso, semejante a la nieve. Reitera así tres veces, cada vez renovándole la composición mencionada y está perfectamente separado. |
Hec est separatio sulfuris. Accipe de sulfure bene trito quantum uis et pone ipsum in sacculo lineo largo cuius liga os. Et accipe concam de lixiuia colata et mitte in fundo eius medietatem ponderis sulphuris de calce uiua triconizata[40] [bene trita Ed], et suppone ei sacculum cum sulphure et desuper pone aliam partem calcis uiue. Et pone hanc concam super suum recipiens et infunde desuper de optimo aceto, paulatim donec calx peroptime sit extincta. Et sic [hanc vaporationem Ed] reitera septies omni uice renouando calcem uiuam [paulatim -: om JV]. | Separación del azufre. Toma cuanto quieras de azufre bien triturado y ponlo en una bolsita alargada de lino y ata la abertura. Toma una cuenca de lejía colada y pon en su fondo la mitad del peso del azufre de cal viva cribada y pon encima la bolsita con azufre y encima de esta otra parte de cal viva. Pon esta cuenca sobre su recipiente y derrama encima vinagre excelente, poco a poco hasta que la cal quede muy bien apagada. Reitera siete veces, cada vez renovando la cal viva. |
[PV2] [41]Tunc extrahe sulfur a sacculo et pone ipsum in uase uitreato et decoque ipsum cum aceto ++uaporationum suarum, cum aceto infuso super calcem [add V2]++ cum igne leni donec totum consumetur. Tunc desicca ipsum et pondera, et si fuerit libra 1 adde libram 1 calcis uiue et uncias 10 limature ferri subtilissime et frica fortiter insimul et rora cum unciiis duabus aluminis iameni dissoluti in unciis 4or aceti sublimati, et dessica fortiter. Tunc pone ipsum in alutel super stratum salis gemme et sublima ipsum, sicut dixi in argento uiuo. Et bis reitera super ipsum compositionem et sublimationem, et erit [oleum add Ed] optime separatum. [V2 Ed: Augmentum[42].] | Entonces extrae el azufre de la bolsita, ponlo en un vaso de vidrio y cuécelo con vinagre, a fuego lento hasta que todo se consuma. Entonces desécalo y pesa: si hubiera 1 libra, añade 1 libra de cal viva y 10 onzas de limadura muy menuda de hierro, friega fuertemente juntos y rocía con dos onzas de alumbre yemení disuelto en 4 onzas de vinagre sublimado, y seca completamente. Entonces ponlo en un aludel sobre un lecho de sal común y sublímalo como dije del mercurio. Reitera sobre el mismo la composición y sublimación y estará muy bien separados. |
[239r] Hec est separatio arsenici. Vapora prius ipsum, sicut docui te uaporare sulphur cum calce et aceto, et decoque. Quo siccato adde sibi pondus sui de calcecumenon[43] et pondus sui de cerusa et frica fortiter insimul et commisce[44]. Tunc pone ipsum in alutel super stratum salis gemme et sublima sicut scis. Et reitera sibi sublimationem et compositionem bis et erit optime separatum. [V2 Ed: Augmentum[45].] | Separación del arsénico. Evapóralo antes, como te enseñé evaporar el azufre, con cal y vinagre, y cuece. Una vez seco añádele su peso de cobre quemado y su peso de cerusa y friega fuertemente juntos y mezcla. Entonces ponlo en el aludel sobre una capa de sal gema y sublima como sabes. Reitérale la sublimación y composición dos veces y estará perfectamente preparado. |
Hec est separatio salis armoniaci. Accipe de eo trito libram 1 et de spuma maris trita uncias 5, et de sale gemme unciam 3, et salis communis et aluminis iameni ana uncias 2, et contere insimul fortiter et cicotriconizza cum sedacio spisso. Tunc pone ipsum in alutel super stratum salis gemme et sublima sicut scis. Et reitera super ipsum compositionem et sublimationem et tunc erit bene separatum. | Separación de la sal amoniacal. Toma una libra de ella triturada, de espuma de mar triturada 5 onzas, de sal gema 3 onzas, de sal común y de alumbre yemení partes iguales 2 onzas, tritura fuertemente y criba con un cedazo espeso. Entonces ponla en un aludel sobre un lecho de sal gema y sublima como sabes. Reitera sobre ella la composición y sublimación y estará bien separada. |
Hec est separatio tutie. Accipe de ea quantum uis et igni eam in cazia ferrea septies, et omni uice extingue eam cum aceto uinaceo mire fortitudinis. Tunc redde ei acetum in quo extincta est, imbibendo et molendo super pofirium et ad solem siccando. [add al:] Tunc sublima eam sicut scis et erit bene separatum. | Separación de la atutía. Toma de ella cuanto quieras y quémala siete veces en un cazo de hierro, apagándola cada vez con vinagre de vino de gran acidez. Entonces devuélvele el vinagre en el que fue apagada y, embebiendo y moliendo sobre pórfido y secando al sol. Entonces sublímala como sabes y estará bien separada. |
Hec est separatio magnesie et marcassite. Accipe de quocumque eorum uolueris partem 1 et igni eam et extingue in aceto sicut dixi de tutia, sed omni uice postea extrahatur ab aceto et ponatur super porfirium et fortiter fricetur et cum aqua dulci abluatur. Hoc facto igniatur ter et extinguatur omni uice in aceto citrorum et est optimum separatum. | Separación de magnesia y marcasita. Toma 1 parte de la que quieras, quémalas y apágalas en vinagre, como dije de la tutía, pero cada vez séquese del vinagre y póngase sobre el pórfido, friéguese fuertemente y lávese con agua dulce. Hecho esto quémese tres veces y apáguese cada vez en vinagre de limones y está perfectamente preparado. |
Dicto de separationibus. | Fin de las separaciones. |
[46] [3.2] Dicemus de preparationibus.
Hec est preparatio [47] salis communis et gemme et alkali. Accipe de quocumque eorum uolueris separato partem 1; et urine puerilis antiquate et decocte ad tertiam sui partem et distillate per filtrum partem 2. Et dissolue ipsum in ea et distilla per filtrum et coagula cum igne leni, sicut scis, et sic 7 uicibus reitera. Sed tamen omni uice post coagulationem fac ipsum morari in uase concluso in furno panis per noctem 1.
Hoc facto recoque ipsum [ter add al] omni uice in duplo sui de hac aqua dulci: Recipe seri lactis caprini acetosi partes 4, olei communis [abluti cum aqua dulce et post add al] per alembicum distillati uel pinguedinis testudinis, quod melius est, et mellis albi despumati ana partem 1 et coagula. Et omni uice assa ipsum in furno panis sicut predictum est. Tunc solue ipsum per se in uase solutionis, sicut scis [PV2 | uel cum aqua animalis semel distillata, quod erit factum in una die add al]. Et distilla ipsum per alembic et pondera ipsum et adiunge ei equale pondus sui de aqua albuminum ouorum et coagula ea in uase coagulationis cum igne leni et tunc resolue ipsum ter et per alembic et distilla et coagula [48].
Et proba ipsum super laminam ignitam: si se resoluerit ad modum plumbi uel seu cere, factum est. Et si non, reitera super ipsum ultimum opus, donec sic contingat.
Hec est preparatio aluminis iameni. [om V2] Accipe de eo separato partem 1 et solue eum in uase solutionis sicut scis, et distilla ipsum per alembic et pondera ipsum et adde ei tantumdem aque[49] albuminum ouorum [aqua animalis al] et coagula insimul. Tunc solue ipsum et distilla et coagula, donec currat super laminam.
Hec est preparatio uitrioli. [P |om V2] Accipe de eo separato partem 1 et fac de eo per omnia sicut precepi supra de tucia. Postea solue ipsum [var al] [50] per se solum et distilla ipsum per alembic et adde ei equale pondus sui uitellorum ouorum et coagula insimul et ipsum dissolue et per alembic distilla et coagula insimul. Et sic reitera donec super laminam currat.
[Ed: Ordo: Nitri praeparatio. Talci praeparatio.]
Hec est preparatio auri. [P Ed | om al] [239v] [51] Accipe de eo separato et subtilissime limato partem
1 et [var[52]] sublima ab eo equale ponderis sui de arsenico uel sulphure sublimato rubeo ad rubeum et albo ad album, donec medietas eius cum eo figatur in fundo uasis. Tunc imbibe ipsum pondere sui aque salis communis separati soluti per se. Et sicca et assa in furno calcinationis die ac nocte una. Postea ablue ab eo salem cum aqua dulci et sicca [53].
Tunc cera ipsum cum sale armoniaco preparato, rubeo ad rubeum et albo ad album. Tunc pone ipsum ad soluendum donec aqua clarissima fiat; tunc sublima hanc aquam sicut scis et coagula ipsam in lapidem, quem cera in crucibulo sub igne cum oleo phylosophico fixo, albo ad album et rubeo ad rubeum.
Et post proice de ipso si est ad rubeum super argentum separatum et fiet aurum rubeum bonum. Et si est ad album super es, et fiet argentum rectum.
Hec est preparatio argenti. [PD] Sume limaturam eius separati et fac per omnia sicut supra dixi in auro, et similiter proice ipsum super argentum uel es.
[Alibi.[54]]
Hec est preparatio duorum plumborum. Accipe de quocumque eorum uolueris separato partem unam et funde ipsum in cacia ferrea et proice super ipsum quantum ipsum est de sale communi separato et puluerizato et commoue fortiter cum instrumento ferreo, donec totum plumbum in cinerem uertatur [in-: de eo nichil appareat al]. Tunc ablue ab eo hunc salem cum aqua dulci et dessica ipsum. Et pondera et imbibe ipsum cum tantumdem sui salis predicti [de sale communi separati et per se soluti al] et mitte in crucibulo forti, bene concluso ne respiret. Et fac ipsum morari in furno calcinationis die et nocte una [per 3 dies et totidem noctes al]. Quo infrigidato extrahe inde salem cum aqua dulci decoquendo, tunc remoue ab igne et inuenies in fundo cerusam albam, quam euacua in parasidem alcimiatam aquam frigidam habentem, et abice de paraside in parasidem, sicut scis. Et desicca ipsam in solem. Tunc fac de ea per omnia sicut predixi de limatura auri [55].
Hec est preparatio ferri et eris. Accipe de quocumque eorum uolueris separato et limato partem 1, et combure ipsum ter, omni uice cum medietate sui de arsenico, cuius medietas sit preparata ad comburendum corpora et medietas separata. Et fac ipsum manere in anthenor calcinationis per diem et noctem. Et omni uice fac cum oleo et nitro coniunctis descendere per botum barbatum, donec album et serenum descendat. Tunc contere ipsum aut lima subtiliter et rora ipsum cum aceto fortissimo in sole [sale al] calido, donec ferrum optime rubificetur et es uiridificetur [et es var [56] ].
Hec est preparatio nitri [57]. Accipe de eo separato quantum uis et funde ipsum et extingue septies in aqua salis communis preparati. Tunc contere ipsum et ablue a sale cum aqua dulci. Tunc sicca ipsum et pondera et adiunge medietatem ponderis sui de plumbo preparato et funde insimul. Et iterum contere et adde ei equale ponderis sui de argento uiuo optime separato et contere insimul rorando cum aqua salis communis preparata, et assando in furno panis per noctem 1 et sublimando ipsum ab eo donec totum in fundo uasis cum eo remanerit. Tunc ablue ab eo salem cum aceto distillato. Tunc sicca ipsum et cera cum aqua uite [add Ed] et solue in carora [add vulg | in furno Ed]
[58]. Et fac de eo sicut predixi in auro [aliis al] per totum
Hec est preparatio talch. Accipe de eo separato quantum uis et pone ipsum in saculo lineo spisso rotundo et largo et liga os eius. Et suspende ipsum super uaporem huius aqua: Recipe urine sublimate partes 4, salis alkali preparati partes 2 et salis armoniaci preparati partem 1, et fac ipsum [240r] manere super ipsum tribus diebus et tribus noctibus. Quarto die accipe ipsum et aperi sacculum et intromitte ibi de lapillis albis ad sufficiencia, et iterum stricte liga os sacculi et pone ipsum in scutella alcimiata [vitreata Ed] [59]et proice super ipsum de aqua cum qua est uaporatum, fricando fortiter inter manos tuas, donec talc per poros sacculi exterius in fundo parassidis [60] decidat. Tunc dimitte ipsum requiescere et effunde aquam ab eo caute, et inuenies ipsum in fundo parassidis simile argento uiuo extincto. Tunc sicca ipsum et imbibe ipsum tantumdem sui de argento uiuo preparato et soluto et distilla per alembic [add vulg] et pone ipsum ad soluendum in solutione nostra [add vulg]. Et cum fuerit aqua clara [pervia al] iterum imbibe de ea pondus sui de argento uiuo separato et pondus sui de arsenico administrato. Et iterum pone ad soluendum, et cum solutum fuerit per alembic distilla, ita ut nichil remaneat in fundo cucurbite et fiat aqua ualde peruia [add vulg]. et distillatum coagula et coagulatum cera in crucibulo cum oleo phylosophico super ignem, sicut scis, [ita ut currat ad modum cere aut plumbi ad minus add al].
De hoc cerato proice unum super 100 cuiuscumque duorum plumborum separatorum et faciet ipsum meliorem lunam ea que est de minera., cum auxilio dei et eius uirtute.
Hec est preparatio argenti uiui. [PD Ed] [61] Accipe quantum uis de eo separato et dequoque ipsum die 1 in uase decoctionis philosophico cum igne leni in hac aqua:
Accipe aceti sublimati libras 4or, salis armoniaci et aluminis iameni preparati ana uncias 2, et dissolue ipsum in eo et infunde in eo libram 1 ceruse stagni, et fac ipsum manere in eo per mensem ad minus, et quanto plus steterit tanto melius erit, et commoue ipsam eam die fortiter bis uel ter. Et cum uolueris operari dimitte requiescere donec clarificetur et extrahe inde aquam claram caute, et distilla ipsam per filtrum et operare de ea.
Hoc facto sicca ipsum et pondera, et imbibe ipsum cum tertia sui parte aque calcinatiue, albe ad album et rubee ad rubeum [62]. Et assa ipsum in furno panis per noctem unam, et sublima ipsum ab ea donec de eo nichil sublimetur. Tunc ipsum solue, distilla et coagula in lapidem. Et hunc lapidem fac descendere in kiminam, et fac sub ea ignem 7 diebus, secundum quod dicam inferius in operatione uera uerissimi elexir. Postea fac de eo sicut fecisti de auro.
[Alii Ed – B, 80v:] Capitulum de preparatione argenti viui. Accipe de sale alkali separati partes quatuor et de salis communis et gemme, et aluminis iameni separatorum ana partem 1, et misce omnia insimul et dissoluantur in duplo eorum de aqua occulti lapidis albi [add al] [63] sublimati tribus uicibus sine inhumatione et dimitte quiescere per diem et noctem. Postea distilla per alembich et coagula ea in uase coagulationis cum igne leni. Tunc predicto modo resolue ea ter et per alembicum distilla et coagula. Et proba super laminam ignitam, et si se resoluuerit ad modum cere uel plumbi, factum est. Et si non, reitera super ipsum ultimum opus, donec sic contingat, et sic erit bene preparatum.
Postea accipe de mercurio separato partem 1 et de predicto atinkar [64] partem 1, et imbibe pondus sui paulatim paulatim super marmor [pofirium al] , tere et tunc cum totum absorbuerit dessica eum bene et mitte eum in aludel sine aliquo strato, alembich supra posito cum suo recipiente, et obturabis [obruratis iuncturis al] cum luto sapientie [magisterii al], ita ut non respiret. Et sublima et [add al] illud quod sublimabitur reduc super feces suas terendo super mamor redendo suam aquam. Et sic reitera ter uel quater donec nichil inde sublimetur, et tunc esset bene calcinatum et preparatum. Postea accipe de aqua pluialis distillata per alembich et dissolue predicta sublimationem in quadruplo sui de aqua distillata, ita ut totum atinkar dissoluatur in ea et mercurius calcinatus remaneat in fundo parapsidis. Cola inde aquam cum facilitate et ita fac donec nichil saporis salis remaneat in ea. Postea desicca illum et reconde in uase uitreo bene sigillato, ad horam necessitatis.
Hec est preparatio sulfuris et arsenici. Accipe de quocumque eorum uolueris separato quantum uis et decoque eum cum pinguedine porcina [65] in uase decoctionis [66], ita quod pinguedo semper supersit ad minus tribus digitis. Et nigredinem que super eleuatur remouebis cocleari, donec de ea nichil super eleuetur. Tunc remoue inde pinguedinem decoquendo cum capitello calcis uiue et cineris clauellati et aceti distillati per filtrum [alembicum al].
[67] Postea dequoque ipsum cum aqua dulci donec omnis salsedo remoueatur et sicca ipsum. Et tunc imbibe ipsum de tertia sui parte aque calcinatiue. Fac de eo per omnia sicut preceptum est de argento uiuo.
Hec est preparatio salis armoniaci. Accipe de eo separato quantum uis et solue ipsum sicut scis, [var al[68]] et distilla per alembic et pondera et adiunge ei equale ponderis sui de aqua aluminis iameni preparati ad album et uitrioli ad rubeum et congela insimul; postea reitera super ipsum solutionem, distillationem et coagulationem septies, donec super laminam uelocissime ut cera fundatur sine alicuius fumi emissione.
Hec est preparatio magnesie et marcassite. [PD Ed F2(var)| om JVSMBV2F al] Acccipe de quacumque earum uolueris separata partem 1 et imbibe ipsam de pondere [240v] sui salis communi separati et cum aceto soluti, et sicca ipsam et pulueriza subtiliter et pone ipsam in alutel et fac sub ea ignem lenem, donec humiditas cessset; postea fac sub ea ignem fortem duobus diebus et duabus noctibus. Postea ablue ab ea salem et sicca et contere eam cum tantumdem arsenici separati, rorando cum quartam partem sui aque salis communis preparati, et sublima ipsum ab ea bis uel ter, semper reducendo quod est superius super illud quod est inferius. Postea fac eum descendere cum oleo et nitro per botum barbatum, donec descendat frustrum album ut argentum. Quod frustrum cera [om D] cum sale armoniaco preparato [seq var] [69]et solue. Et fac de eo sicut precepi de aliis.
Hec est preparatio tutie [cachimiae D]. [PD Ed | var F | om JVSMBV2D al] Accipe de ea quantum uis separata partem 1 et imbibe eam de sale communi soluto in aceto forti, et sicca ipsam et assa in furno calcinationis per diem et noctem, postea ablue eam cum aqua dulci, et sic reitera quinquies.
Tunc cera [tere Ed] ipsam cum sale armoniaco separato rubeo [70] et solue et distilla per alembic et coagula in lapidem et cera ipsum. Et proice de eo super es et fiet aurum bonum.
[3.3 Compositiones[71].]
[Augmentum: Elixir benedictum. Aquae decem rubeae.] [72]
Hec est preparatio argenti uiui, sulfuris et arsenici et salis armoniaci ad rubeum. [PDF3] Accipe de quocumque eorum uolueris separato partem 1 et imbibe ipsum cum pondere sui de aqua rubea calcinatiua et sublima ipsum ab ea donec rubeum sublimetur et in fundo uasis figatur. Tunc ablue ab eo salsedinem cum aqua dulci , et sicca et cera ipsum cum sale armoniaco preparato rubeo, et solue ipsum et distilla et coagula et coagulatum cera. Et proice de eo super argentum separatum et efficitur aurum [73].
Et hoc est complementum preparationis rubee argenti uiui, sulphuris et arsenici quia salis armoniaci est aliud complementum: Accipe ergo de eo sublimato rubeo quantum uolueris et solue ipsum, et distilla per alembic et pondera et adiunge ei medietatem ponderis sui de uitriolo separato [74] et coagula insimul. Postea reitera super ipsa resolutionem, distillationem et coagulationem septies donec ut super laminam fundatur ut cera et non fumiget.
Hec est preparatio urine. Collige urinam puerorum duodecimorum in uase uitreo uel uitreato, et cum plenum fuerit uas dimitte quiescere ipsum in eo 7 diebus. Tunc euacua ipsam in alio uase caute, ita quod fex que resedat in fundo uasis non commiscetur cum claro. Et sic reitera commutando de septem in septem diebus de uase in uas, donec nichil fecis de ea resideat. Tunc decoque ipsam ad tertiam sui partem et dispuma. Tunc distilla ipsam per filtrum uel per alembicum, quod melius est [ter super feces suas add al]. Et ipsam ad opus tuum reserua.
Hec est preparatio aque albuminis ovorum [aqua vitae simplicis al]. Accipe de albuminibus ouorum elixatorum [de -: PD | occulti lapidis albi elixati al] quantum uolueris et contere fortiter donec fiat sicut medulla, [var al[75]] et mitte ea in uase distillationis cum alembic et accende ignem lenem sub eo donec tota aqua alba ab eis distilletur. Tunc remitte aquam distillatam super feces et distilla et sic tertio fac.
Hec est preparatio argenti uiui, sulfuris et arsenici et salis armoniaci ad rubeum. [PDF3] Accipe de quocumque eorum uolueris separato partem 1 et imbibe ipsum cum pondere sui de aqua rubea calcinatiua et sublima ipsum ab ea donec rubeum sublimetur et in fundo uasis figatur. Tunc ablue ab eo salsedinem cum aqua dulci , et sicca et cera ipsum cum sale armoniaco preparato rubeo, et solue ipsum et distilla et coagula et coagulatum cera. Et proice de eo super argentum separatum et efficitur aurum [73].
Accipe aquam albam que ab eo distillata fuit et redde ei assando, inbibendo, Postea de ei aquam primam donec rubicundissimus fiat, tunc accipe de isto igne rectificato et solue in quadruplo suo de oleo suo rectificato et solue ipsum et distilla ipsum donec rubicundissimus distilletur. Tunc reserua ad opus tuum in uase uitreo bene sigillato.
Hoc est capitellum calcis uiue et cinis clauellati. Accipe calcis uiue partes 3 et cineris clauellati partes 2, et aluminis iameni unciam 1, salis armoniaci unciam semis [add la], et proice super ipsa [241r] quadruplum sui de aceto forti calido, reiterando composicionem donec ouum [onus Ed] sustineat, colando cum conca lixiuie.
[om Ed] Hoc est frustrum litargiri albificati. Accipe de litargiro quantum uis et contere fortiter et ablue ipsum cum aqua de parasside in parassidem, donec grossiores partes a subtilioribus diuiseris. Quibus siccatis adiunge eis pondus sui de arsenico semel sublimato, et sublima ipsum ab eis bis. Postea fac descendere eos per botum barbotum cum oleo et nitro [intro Ed], donec frustum album descendat.
[om V2 Ed] Hec est aqua litargiri. Accipe de frustro litargirii predicto partem 1 et cera ipsum cum salis alkali et aluminis iameni ana quartam partem sui et salis armoniaci medietatem sui ponderis, et dissolue in duplo sui de aceto uinaceo sublimato et distillato per filtrum, et cera cum ea predictam partem frusti litargiri [add al]. Et cum ceratum fuerit proice ipsum in quadruplo sui de aceto predicto [et commoue ter omni die add al] donec totum in ipso aceto disoluatur et clarum appareat. Tunc distilla ipsum per filtrum et ad opus tuum reserua.
[Ed: Ordo: Oleum album fixum philosophicum (en ms: Hec est aqua alba fixa.). Augmentum[76].]
[PD | om al] Hec est aqua calcinatiua alba. Accipe salis communis, salis gemme, salis alkali, salis armoniaci, aluminis iameni separatorum et solutorum ana partem 1, commisce insimul eorum aquas et imbibe cum ea quicquid uis calcinare ad album.
Hec est aqua calcinatiua rubea. [77] Accipe aceti uinacei libras 40 et uapora cum eo calcem uiuam, et sulphuris uiui libras 5. Tunc dissolue in eo salis communis, salis gemme, alkali, armoniaci, aluminis iameni ana libram 1 et distilla per filtrum. Tunc dissolue in eo ferri et eris calcinati ana libram 1 et uncias 4or, igniendo in cazia ferrea et extinguendo in eo. Et omni uice in mortario tebaico [78] fortiter cum pistello ferreo conterendo, donec de eis nichil fere remaneat insolutum.
Postea accipe uitreoli ciprini libras 5 et igni ipsum et extingue in hoc eodem aceto septies; postea inhuma ipsum in sterquilino artis 21 dies uel donec aqua rubea clarissima uideatur. Hoc uiso separa clarum a turbido caute et cum eo opus tuum perage.
[PD Ed | om al] Hec est aqua alba fixa. [79] Accipe frustri litargiri albi et stagni stracti cum arsenico ana libram 1, et lima subtiliter et adiunge eis sulfuris et arsenici separati ana uncias 2, argenti uiui separati uncias 4, et contere insimul fortiter et imbibe cum unciis 8 aque salis armoniaci preparati et sicca et assa lene assatione et pulureiza fortiter. Et mitte in uase sublimationis et totiens sublima donec nichil de eis ascendat; tunc cera cum pondere sui aque predicte. Postea proice omnia in duplo sui aceti, quod sublimatum fuerit ter a duabus libris aluminis iameni candidi et bene plumosi. Et omni die commoue fortiter bis uel ter, donec omnia in aceto soluantur, aut mitte in loco solutionis, quod melius est.
Ipsis solutis distilla per alembic septies supe feces suas et egredietur alba et clarissima. Et utere ea circa cerationes [ultimam cerationem Ed] corporum et spirituum ad album calcinatorum et cerabuntur cum a uelocissime, cum auxilio dei et eius uirtute.
Hec est aqua alba permanens et lac uiriginis et aqua candidans et acetum philosophorum et aqua serenans et aqua penetrans et aqua separans et coniungens. Occulta ergo ipsam et operare cum ea. Et extingue in ea laminas eris et egredietur [241v] argentum melius quod de mineris extrahitur.
Hec est aqua rubea fixa. Accipe de sulfure citrino libram 1 et uapora ipsum cum libra 1 calcis uiue et libras 10 aceti albi distillati fortissimi. Tunc renoua calcem super hoc sulphur ter. Tunc renoua sulphur et calcem, et sic reitera [s. r.: sicca Ed] donec ipsum acetum optime rubificetur. Et hoc acetum diuide per medium, et in una medietate infunde ana quartam partem sui salis armoniaci separati, et limaturam ferri et eris extracti cum arsenico et dimitte ipsam in eo 7 diebus, et omni die commoue bis uel ter fortiter. Octaua die autem separa acetum a limatura et igni eam in cazia ferrea, et extingue in eodem aceto ter. Et omni uice contere eam fortiter in mortario tebaico et ablue in eodem aceto antequam remittas ad ignendum. Et sic reitera postea omni die donec tota limatura in eodem aceto dissoluatur et ipsum acetum sanguine rubedinis uideatur.
Tunc pone ipsum in uase distillationis cum alembico et distilla ipsum, semper reducende super feces suas donec ab eis rubicundissimum distilletur. Et serua ad opus tuum.
Tunc accipe aliam medietatem aceti et adiunge ei ana quartam partem sui salis armoniaci et uitrioli ciprini assati, et contere fortiter. Et fac ea manere in eo tribus diebus, sed omni die contere ipsum [vitriolum Ed] fortiter bis uel ter in mortario supradicto [ferreo Ed] ut bene in eo dissoluatur. Postea distilla ab eis acetum cum alembico et proice feces, et renoua huic aceto distillato atramentum decies, semper ad quartam partem sui. Et in decima uice [die al] distillabitur rubeum ut sanguis, et inficiet [tinget al] omnia quod continget colore rubeo.
Tunc accipe de hiis duabus aquis prescriptis equali pondere et insimul coniunge et adde eis tantumdem salis armoniaci [et aque preparate cum pondere sui auripigmenti animalis inhumati et distillati et rectificati add al] preparati rubei et uncias 2 argenti uiui calcinati [subbliati al] rubei pro unaquaque libra istius aque et dimitte ipsum resolui in ea et mitte in uase distillationis et distilla insimul ter super feces suas.
Reconde igitur hanc aquam et colora cum ea quidquid uis. Et lauda deum super illud quod dedit tibi. Et accidunt huic aquae omnes laudes circa rubedinem que accidunt prescripte circa albedinem. Extingue igitur in ea laminas argenti separati et [80] efficietur aurum melius eo quod de mineriis extrahitur. Et occulta ipsam et operare cum ea.
Hoc est oleum album fixum phylosophicum. Accipe ceruse facte de frustro litargiri albificati et ceruse stagni extracti cum arsenico ana libram semis, et cera ea, et solue cum duplo sui aque salis armoniaci preparati albi, et iterum solue et distilla et imbibe cum ea libras 2 argenti uiui calcinati [sublimati al] albi et calcinati, et iterum solue et distilla et imbibe cum ea sulfuris et arsenici calcinati albi ana libram semi. Et iterum solue et distilla, donec albissima et clarissima distilletur [81].
Vtere ea circa ultima cerationem iterum et cerabuntur ad album ueracissime cum dei auxilio et eius uirtute.
Hoc est enim oleum album phylosophicum fixum et oleum aimale album et oleum serenans et penetrans et oleum ingrediens et conglutinans et separans et coniungens et sandaraca alba phylosophica. Occulta igitur ipsum et operare cum eo [82].
Et extingue in eo laminas eris separati et egredietur argentum melius eo quod de mineriis educitur. Et est hoc oleum [aqua al] retinens omne uolatile a fuga. Lauda ergo dominum qui dedit et labora cum eo et properabis.
Hoc est oleum rubeum fixum phylosophicum. [PD ] Accipe croci arabici et uitreoli arabici uiridis, frustri litargiri et stagni calcinando rubificati ana uncias 3,
[PD] et cera et solue cum libris 2 aque salis armoniaci preparati rubei | [al-J:] sulphuris uiui et arsenici citrini sublimati rubei et calcinando rubei libras 2, salis armoniaci preparati et soluti et distillati et rectificati cum oleo animalis distillato, inhumato et rectificato rubeo ana libram 1. Conficitur autem sic |
Tunc operare cum eo quia hoc est oleum philosophicum permanens et oleum animale et omnia que sunt predicta ad albedinem: ista sunt ad rubedinem. | Tunc infrigida ipsum et proice unciam 1 super 100 uncias lune aut iouis [aut saturni add Ed] preparati, et erit sol obrisus firmum super robem [robim S]. |
Extingue ergo in eis argentum separatum uel aliud corpus dealbatum et efficietur aurum melius quam sit illud quod de mineriis extrahitur: occculta ergo ipsum. | Hoc est ergo oleum animalis [philosophicum Ed] quod non accenditur, et oleum quod ardet in perpetuum [et oleum permanens et eleum animalis rubeum add Ed]. Occulta ergo ipsum quia est preciosius omni precio. Et si argentum uerum aut aliud corpus dealbatum in eo inde extinxeris aut coagulaueris[83], efficietur aurum melius eo quod extrahitur de mineris.[84] |
Cum hoc etiam oleo ante suam coagulationem coagula argentum uiuum cum quo eriguntur corpora et cum eo tenetur omne fugitiuum et uolatile. | |
Et cera cum eo ceratione ultima corpora et spiritus calciantos et cum eo fit ex cristallo fuso carbunculum. Operare cum eo et lauda deum super illud quod dedit tibi. | Et hoc est oleum quod occultauerunt sapientes et cum quo fecerunt ex cristallo fuso carbunculum, quia est oleum penetrans et colorans [consolidans B] [85]. Labora itaque cum hac arte et gaude de ea [cum hac -: om Ed] et lauda deum qui dedit eam tibi. |
Hoc est crocum arabicum et uitreolum arabicum uiride. Si uis crocum facere accipe limature endanici [86] partem 1 et assa ipsam cum medietate sui arsenici citrini cuius medietas separata sit et medietas ad comburendum corpora preparata. Et fac ipsum descendere per botum donec albissimum [et serenissimum add Ed] descendat. Et renoua ei arsenicum supradictum. Tunc accipe frustum quod descendit et lima ipsum subtiliter et subiunge hanc limaturam per 7 dies in duplo sui aceti albi fortissimi in quo prius disssolueris decimam partem sui de sale armonico separato. et in omni die commoue fortiter bis uel ter. Et fac ipsum manere ad solem uel in loco calido. Septima uero die extrahe limaturam ab aceto et igni eam in cazia ferrea ter. Et omni uice contere eam fortiter cum pistello ferreo in mortario tebaico et ablue in eodem aceto antequam remittas ad igniendum.
Et sic fac de 7 diebus in 7 dies, donec tota limatura fere sit in eodem aceto dissoluta et ipsum acetum sit rubicundus quasi sanguis. Tunc distilla ipsum per filtrum et mitte in cucurbita et distilla acetum per alembic. Et illud quod resedit, accipe et ad opus tuum serua, quia illud est crocum [oleum Ed] arabicum.
Et si uis facere vitreolum arabicum uiride fac per omnia de limatura eris separati sicut fecisti de limatura endanici, et quod in fundo uase resedit erit vitreolum arabicum viride
Explicit ratio tertia cum dei auxilio.
[4.] Incipit ratio quarta cum dei adiutorio. De componendis elixiriis ex predictis speciebus preparatis [87]. | Ratio 4. Composición de elixires con las sustancias preparadas. |
[Elixir ad album et rubeum.] Accipe ergo limature argenti libram semis, sulphuris et arsenici separati [et calcinati add al] albi ana unciam 1 et semis, argenti uiui separati libras 3, commisce insimul cum aqua salis |
Elixir al blanco y al rojo. Toma media libra de limadura de plata, azufre y arsénico separado blanco una onza y media de cada uno, tres libras de mercurio separado, mezcla juntos con agua de sal amoniacal preparada blanca, media libra, fregando sobre pórfido y seca y asa con asado suave. Tritura sutilmente y ponlo en un aludel con alambique y recipiente bien cerrado. Ponlo en el atanor de sublimación y enciende un fuego suave bajo él hasta que haya salido toda la humedad por el alambique al recipiente; entonces vigora el fuego durante dos días y dos noches poco a poco hasta que una parte de la medicina ascienda a los lados del vaso y la otra quede fija en el fondo. Deja entonces enfriar, rompe el vaso y tritura fuertemente lo que ascendió arriba con lo que quedó abajo, restituyéndole su humedad, que se había recogido por el alambique en su recipiente, y ásalo con asación, siempre vigorando la asación hasta que no se sublime nada de ella. |
Tunc contere ipsum et imbibe imbibitione rorida cum uncia una predicte aque et fac ipsam descendere in buctatum [88] et accende sub ea ignem fortissimum tribus diebus et tribus noctibus. | Entonces tritúralo y embebe rociando con una onza de la mencionada agua, y hazlo descender en el descensorio y enciende debajo un fuego muy fuerte tres días y tres noches. |
Tunc frange buctatum et frustum quod in eo inueneris cera in crucibulo super ignem, sicut scis, et proice de eo unciam 1 super 10 eris separati et fiet argentum bonum, cum auxilio dei et eius uirtute[89]. | Rompe entonces el descensorio y cera el trozo que encuentres en un crisol sobre el fuego, como sabes, y proyecta de él una onza sobre 10 de cobre separado y se hará plata buena, con ayuda de Dios y su virtud. |
Et si uis hoc eodem modo facere medicinam in duplo fortiorem, accipe limature predicte libram semis et sulfuris et arsenici ana uncias 3, argenti uiui libram semis et comple ipsam secundum predictum modum et proice de eo unciam 1 super 20. | Si quieres hacer de la misma manera la medicina el doble más fuerte, toma media libra de la limadura mencionada, de azufre y arsénico 3 onzas de cada y media libra de mercurio, complétala de la misma manera y proyecta una onza sobre 20. |
Et si uis in quadruplo fortiorem facere, accipe de dicta limatura libram semis et de sulphur et arsenicum ana uncias 4, et de argento uiuo libram unam, et comple eam ut predictum est. Et proice de ea unam super 40. | Si quieres hacerla el cuádruplo más fuerte toma media libra de dicha limadura, azufre y arsénico cuatro onzas de cada y 1 onza de mercurio y complétala como se ha dicho. Proyecta una parte de ella sobre 40. |
[90]var al -JV: assa ipsum assatione mediocri. Tunc iterum contere, ad sublimandum remitte predicto modo, et sic reitera super ipsum sublimationem, contrictionem, assationem, semper enim inrorando assationem donec nichil de ea sublimetur. Tunc contere ipsum et imbibe imbibitione rorida cum uncia una olei et fac ipsum descendere in buccatum et accende sub eo ignem lenen donec bene calefiat; tunc fac ignem fortem die ac nocte 1; post fortiorem alia die; tertia uero die fac ignem fortissimum sicut ignem fundendi. Tunc frange buccatum et laminam quam inueneris in fundo uasis factam, accipe unciam 1 ex ea et cera ultima ceratione in crucibulo tenui super ignem. Et fac cadere super eo guttam de oleo philosophico iam dicto, donec fundatur sicut cera. Tunc extrahe crucibulum cum medicina ab igne et cum frigidatum fuerit proice partem 1 super 50 eris preparati et fiet argentum bonum et rectum, cum auxilio dei et eius uirtute. Et si omnia soluta fuerint in aqua peruia et coagulata, duplicantur uirtutes eius.
Et si uis hoc eodem modo procedere ad rubeum, pone quamcumque rem albam rubeam. Sed si loco limature argenti posueris limaturam auri separati, erit melius. Et cum completa fuerit medicina, prohice de ipsa super argentum separatum et fiet aurum bonum. | Si quieres proceder de la misma manera al rojo, cambia a roja cualquier sustancia blanca. Pero si en lugar de limadura de plata pusieras limadura de oro separado, será mejor. Cuando está completa la medicina proyecta sobre plata separada y se hará oro bueno. |
Et si posueris medicinas supradictas cum fixe fuerint in alutel ad soluendum donec fiat aqua clara, et postea congelaueris ipsas in lapidem et illum lapidem ceraueris super ignem in crucibulo cum oleo phylosophico, scias procul dubio quod laboris tui fructus multiplicabitur. | Si pusieras las medicinas mencionadas estando fijas en el aludel, para disolver hasta que se haga agua clara, y luego la coagularas en piedra y enceraras esta piedra sobre el fuego en un crisol con aceite filosófico, sabe fuera de duda que el fruto de tu labor se multiplicará. |
Item augmentabitur fructus si eas cum solute fuerint, ante congelationem semel ad minus per alembic distillaueris. | También se aumentará el fruto si estando disueltas y antes de la coagulación las destilaras por el alambique una vez al menos. |
Hec est compositio et operatio uera uerissimum elexir ad album. Accipe ergo cum auxilio dei de argento uiuo preparato albo libram semis et solue ipsum cum duplo sui aque salis armoniaci preparati albi, et solutum distilla per alembic et imbibe cum eo libram 1 argenti vivi [om PV2 | add al] separati et calcinati albi, et iterum solue et distilla per alembic. Et imbibe cum eo sulfuris et arsenici separati et calcinati albi ana uncias 3 et iterum solue et distilla ter uel septies, quod est ultimum. Tunc coagula ipsum in lapidem et contere ipsum et rorando imbibe ex predicta aqua [oleo philosophico al] ana uncias 3 et fac ipsum descendere in kiminam [91], et cum descenderit fac sub ea ignem lenem duobus diebus cum suis noctibus, et mediocrem aliis duobus diebus, et fortem aliis duobus, et fortissimum die una cum nocte sua. Et dimitte infrigidari et frange kiminam, et laminam cristallinam quam in eius fundo inueneris, accipe et pulueriza de ea unciam 1, et mitte in crucibulo tenui in ignem lenem carbonum, et proice super ipsum de oleo phylosophico albo, guttando donec fundatur ut cera, et dimitte congelari. Et proba ipsum super laminam ignitam, et si soluerit se super ipsam uelocissime quasi cera [sine fumo add al], cerata est. Et si non reduc ipsam ad crucibulum super carbones, guttando desuper oleum phylosophicum donec sic contingat. | Composición y operación verdadera del muy verdadero elixir al blanco. Toma con auxilio de Dios media libra de mercurio preparado blanco y disuélvelo en el doble de agua de sal amoniacal preparada blanca. Destila la solución por alambique y embebe con ello una libra de mercurio separado y calcinado blanco y de nuevo disuelve y destila por alambique. Embebe con ello 3 libras de cada de azufre y arsénico preparado y calcinado blanco y de nuevo disuelve y destila tres veces, o hasta siete que es el máximo. Entonces coagula en piedra, tritura y embebe rociando con el agua mencionada, 3 onzas de cada, y hazlo descender por el descensorio y una vez descendido enciende bajo ella un fuego suave durante dos días con sus noches, mediocre otros dos días, fuerte otros dos y fortísimo un día con su noche. Deja enfriar y rompe el descensorio, toma la lámina cristalina que encontrada en el fondo, pulveriza una onza y ponlo en un crisol ligero a un fuego suave de carbones. Echa encima aceite filosófico blanco gota a gota, hasta que se funda como cera, y deja coagular. Pruébalo sobre una lámina ardiente: si se disuelve sobre ella rápidamente como cera, está encerada. Si no, devuélvela al crisol sobre carbones, goteando encima el aceite filosófico hasta que lo haga. |
Tunc proice ex ea unciam 1 super 50 uncias eris separati et fiet argentum optimum, cum dei adiutorio et eius uirtute. | Entonces proyecta de ella 1 onza sobre 50 de cobre separado y se hará plata óptima, con ayuda de Dios y su virtud. |
Et similiter fac medicinam rubeam ex predictis speciebus preparatis rubeis et proice unciam 1 eius super 50 uncias argenti separati et efficietur aurum obrizum, cum auxilio dei et sua potentia. | Haz igualmente la medicina roja con las sustancias mencionadas preparadas rojas y proyecta 1 onza sobre 50 onzas de plata separada y se hará oro obrizo, con auxilio de Dios y su poder. |
Hic est modus elixirorum componendorum cibandorum. Accipe igitur de limatura argenti separati libram semis, et de argento uiuo separato semel et reuiuificato sublimando cum calce uiua libram 1. Itaque ciba ipsum cum predicta limatura conterendo insimul fortiter in mortario lapideo, donec argentum uiuum combibat limaturam et fiat quasi butirum, ita quod non inuenias limaturam tactu, [242r] et ablue fortiter cum aceto et sale communi separato, donec acetum purum et clarum inde exeat. Tunc ablue inde salem communem aqua dulci clara et permitte siccari. Et cum siccum fuerit adde ei sulfuris et arsenici calcinati albi ana uncias 3 et contere insimul fortiter donec redeat quasi 1 corpus. | Modo de componer elixires por cebado. Toma media libra de limadura de plata y 1 libra de mercurio separado una vez y revivificado sublimando una vez con cal viva. Cébalo con la mencionada limadura triturando juntos fuertemente en un mortero de piedra, hasta que el mercurio embeba la limadura y se haga como manteca, de manera que no encuentres la limadura al tacto. Lava muy bien con vinagre y sal común separada, hasta que el vinagre salga puro y claro. Entonces lava la sal común con agua dulce y clara y deja secar. Una vez seco añádele 3 onzas de cada de azufre y arsénico calcinado blanco y tritura juntos fuertemente hasta que se vuelva como un cuerpo. |
[P Ed] [92] Tunc mitte ipsum in fundo kimine et stringe caput eius et fac ipsam manere in actenor leniter calefacto in latere dextro nocte 1, et alia nocte in medio actenor, tertia in latere sinistro, sepulta in cinere calido. Et in mane extrahe ipsam et permitte infrigidari et frange ipsam, et pondera quod in ea est, et si est quantum erat quando intromisisti bene est. Et si minus comple ei pondus suum de predicto argento uiuo et iterum mitte ad assandum predicto modo. Et sic reitera donec de eo nichil minuatur. Tunc cera ipsum cum aqua salis armoniaci preparati albi, donec fundatur super laminam ignitam. | Entonces ponlo en el fondo del descensorio, constriñe su cabeza y hazlo permanecer en el atanor calentado suavemente, en el lado derecho 1 noche, otra noche en medio del atanor, la tercera en el lado izquierdo, sepultado en ceniza caliente. Por la mañana extráelo, deja enfriar, rómpelo y pesa lo que hay en él: si es cuanto era al ponerlo dentro, bien está. Si es menos, completa su peso con el mencionado mercurio y de nuevo ponlo a asar de la manera dicha. Reitera así hasta que no disminuya nada. Entonces encéralo con agua de sal amoniacal preparada blanca, hasta que se funda sobre una lámina incandescente. |
[var al -JV:] Tunc incera ipsum cum unciis 6 salis armoniaci sublimati soluti et rectificati, et mitte in alutel, alembico superposito cum suo recipiente, lutatis cum luto sapientie. Et pone super atannor et fac ignem lenem sub eo donec tota humiditas desiccetur. Tunc uigora ignem sub eo donec sublimetur et dimitte infrigidari. Tunc extrahe, et id quod super eleuatum fuerit reduc super feces suas, terendo et reducendo aquam suam cum contritione et imbibitione. Tunc remitte in alutel predicto modo ad sublimandum. Et sic fac donec nichil inde sublimetur, reducendo ei aquam suam donec nichil inde distilletur.
Tunc pone ipsum in fundo kimine et fac sub ea ignem per diem integrum, sicut predictum est, et permitte infrigidari et frange eam, et laminam quam inuenies cera in crucibulo cum oleo phylosophico albo sicut predictum est. | Entonces ponlo en el fondo del descensorio y haz debajo fuego un día entero, como se ha dicho, déjalo enfriar, rómpelo y encera la lámina que encontrarás, en un crisol con aceite filosófico blanco, como se ha dicho. |
Et cum incerata fuerit proice de ea unciam 1 super 20 eris separati et efficietur argentum bonum. | Cuando haya sido encerada, proyecta una onza de ella sobre 20 de cobre separado y se hará plata buena. |
[add al -JV:] Et si ceratum fuerit post fixionem aqua peruia et coagulatum et ceratum ultima ceratione in crucibulo tenui cum oleo ingrediente, sicut dictum est, tunc multiplicabitur [duplicabitur Ed] in proiectione.
[93]Et hoc eodem modo fit elixir rubeum, sed in loco limature argenti ponantur limature auri et alie species rubificate. | De la misma manera se hace el elixir rojo, pero en lugar de limadura de plata pónganse limaduras de oro y otras sustancias rubificadas. |
[al -JV:] et aqua salis armoniaci, si fuerit ante imbibitionem rubificata cum aqua atramenti soluti et distillata ante cum auripigmento animalis rectificatum similiter, et predicto modo sublimatum et inceratum.
Et tantumdem argenti separati conuertet hoc in aurum bonum, quantum predictum conuertit eris, cum dei auxilio et eius uirtute. | Esto convertirá en oro bueno tanto de plata separada como el anterior convierte de cobre, con auxilio de Dios y su virtud. |
Et si soluere ea uolueris tunc duplicabitur bonitas eorum in proiectione. | Si quisieras disolverlos, entonces se duplicará su bondad en la proyección. |
Et si postquam fuerint assatas imbibantur de pondere sui aque salis communis separati et dessicentur et sublimentur et calcinentur in alutel, donec nichil de eis ascendat, et postea cerentur et compleantur predicto modo, erunt fortiora et meliora. | Si tras ser asadas se embeben con su peso de agua de sal común separada, se secan, subliman y calcinan en el aludel, hasta que no ascienda nada, luego se enceran y se completa de la misma manera, serán más fuertes y mejores. |
[al -JV:] Et si ante imbibitionem salis armoniaci imbibantur cum pondere sui aque calcinatiue predicte, et dessicentur et sublimentur et calcinentur in alutel, donec ex eis nichil ascendat, et postea cerentur cum aqua salis armoniaci, sicut predictum est, et compleantur predicto modo, tunc erunt fortiores et meliores.
Fac ergo quodcumque uis, quia ego ultra consilium non possum aliud. | Haz lo que quieras, porque yo más allá de este consejo no puedo darte otro. |
Explicit liber Perfecti magisterii deo gratias. | Fin del Perfecto magisterio gracias a Dios. |
Aumentos. | Aumentos. |
A1. Lapis occultus benedictus. [94] | A1. Piedra oculta bendita. |
A1a. [244v] De preparatione occulti lapidis albi. “Lapis noster benedictus de re animata est” [95], sicut dixit Hermes, “verum sine mendatio, certum certissimum”. Sublima “subtile a spisso suauiter cum magno ingenio ascendit a terra in celum iterumque descendet in terram”, donec bene rectificatum fuerit. | A1a. Preparación de la piedra oculta. “Nuestra piedra bendita es de sustancia animal”, como dijo Hermes, “verdadero sin mentira, cierto ciertísimo”. Sublima “lo sutil de lo espeso suavemente con gran ingenio sube de la tierra al cielo y de nuevo descenderá a la tierra”, hasta que haya sido bien rectificado. |
[Elementorum rectificatio.][96] | Rectificación de los elementos. |
[Aqua.] Occulti lapidis albi recentis quantum uis assume, quem subtiliter comminues et molas in uitreata, absque omni re alia per diem et noctem fermentari dimitte. Deinde inhuma in fimo equi in uase uitreo bene sigillato [ita ut non respiret add al] per 3 hebdomadas, ita ut singulis ebdomadis |
Agua. Toma cuanto quieras de la piedra oculta blanca reciente, que cortarás menuda y muele en vidrio sin nada más. Después inhuma en estiércol de caballo en vaso de vidrio bien sellado, durante 3 semanas, de manera que se renueve cada semana el cieno. |
Completo numero mittatur de lapide libra semis in alutel uitreo, alembic superposito cum suo recipiente, clausis iuncturis, locetur super larem preparatum cum suis uasibus aqua et cinere mediante, et accende lentum ignem 3 horis, postea uigora ignem paulatim quousque eius aquam candidam distillabis. | Completado el número póngase media libra de la piedra en el aludel de vidrio, superpuesto el alambique con su recipiente y cerradas las junturas, colóquese sobre el hogar preparado con sus vasos con agua y ceniza, y enciende fuego lento 3 horas, después vigora el fuego poco a poco hasta que destiles su agua blanca. |
Hec aqua uocatur a philosophis sal armoniacus, argentum uiuum, lac uirginis, aqua uite, aqua penetrans et serenans, domum illuminans ibique candelas accendens, nam omnis obscuritas fugatur a domo in qua rectificata fuerit usque [245r] ad finem cum tota eius substantia, scilicet, aqua et oleum cum igne et terra calcinata, sicut scis. | Esta agua es llamada por los filósofos sal amoniacal, mercurio, leche de doncella, agua de vida, agua penetrante, serenante, que ilumina la casa encendiendo las candelas, pues toda oscuridad huye de la casa en que haya sido rectificada hasta el final con toda su sustancia, o sea, el agua y el aceite con el fuego y la tierra, como sabes. |
Hoc facto inhumabis predicto modo per ebdomadam, et sicut predictum est distillabis. Et ita est prima inhumatione. Deinde distilletur in uase cum cinere ter. [var] [98]Quo facto proba eam cum lamina eris subtili extinguendo in ea ter, et si dealbatur intus et extra, completa est. Sin autem reduc eam ad primum opus donec sic contingat. | Hecho esto inhumarás del modo dicho durante una semana y, como se ha dicho, destilarás. Así es la primera inhumación. Luego destílese en un vaso con ceniza tres veces. Hecho esto pruébala en una lámina delgada de cobre apagándola en ella tres veces: si se blanquea por dentro y por fuera está completa. Si no, repite con ella la operación anterior hasta que así lo haga. |
[Oleum.] Simili modo rectificetur cum inhumatione et distillatione eius oleum, donec album fiat et laminam eris dealbet, sicut de aqua dictum est. | Aceite. Rectifíquese de la misma manera su aceite con inhumación y destilación, hasta que se haga blanco y blanquee una lámina de cobre, como se ha dicho del agua. |
Reseruetur igitur aqua et oleum in uasis uitreis cum cera sigillatis. | Resérvese el agua y el aceite en vasos de vidrio sellados con cera. |
[Ignis.] Ignis uero remanebit in fundo uasis siccus et niger, quem seorsum repone in uase concluso | Fuego. El fuego permanecerá en el fondo del vaso seco y negro. Guárdalo aparte en un vaso cerrado. |
[Terra.] Quibus peractis exteriora [id est testas M] lapidis a tela [celo B | terra MV2V3] purgabis [99] et in uitreato uase uel non uitreato uase terreo bene cocto, undique argilla circumlinito diligenter, cum cooperculo terreo bene cocto tribus foraminibus perforato et in furno figuli 8 diebus dimitte, ut niuis candorem assumat. | Tierra. Terminados estos, limpiarás lo exterior de la piedra de su tela y ponla en un vaso de vidrio o en un vaso de tierra bien cocido no vidriado, untado totalmente con arcilla, con una tapadera bien cocida perforado con tres agujeros y en un horno de alfarero 8 días, de manera que adquiera el color de la nieve. |
Cuius parti 1, aque [uite add al] rectificate 5 partibus adiectis in uase uitreo usque ad duas partes impleatur alembico supposito cum suo recipiente, clausis iuncturis cum luto magisterii ita ut no respiret, ipsumque in alio uase figuli ceno trito repone [figuli -: fictili ferreo cribato cinere pleno reconde Ed]. Deinde in alio uase cum aqua ponatur et subice lentum ignem per totam ebdomadam uel quousque nichil inde distilletur. Postea die noctuque dimitte et inuenies in fundo uasis laminam cristallinam: redde ei aquam suam que ab ea distillata est, donec bibat totam aquam. Postea reserua quousque dicam tibi. | Con 5 partes de agua rectificada añadidas a una parte de aquella llénese dos terceras partes de un vaso con alambique y recipiente, tapadas las junturas con lodo del magisterio de forma que no respire, y pon este en otro vaso de alfarero con cieno triturado. Luego póngase en otro vaso con agua y pon debajo fuego lento durante 1 semana o hasta que no destile nada. Luego déjalo día y noche in encontrarás en el fondo del vaso una lámina cristalina: restitúyele su agua, la que le fue destilada, hasta que beba toda el agua. Luego reserva hasta que te diga. |
[A1b. Elixir benedictum super lunam.] | A1b. Elixir bendito sobre luna. |
[Aqua philosophica.] | Agua filosófica. |
[Aqua salis armoniaci.] Accipe salem armoniacum sublimatum ter et solutum et distillatum per alembic et coagulatum, et iterum resolutum et distillatum, et ita ter. Et si fuerit solutus cum aqua uite 7es et distillatus et coagulatus et in fine resolutus, soluit omnia corpora calcinata, combusta et limata, et omnes spiritus sublimatos et calcinatos solutione mirabili in crucibulo super ignem in hora una, cum auxilio dei.[100] | Agua de sal amoniacal. Toma sal amoniacal sublimada tres veces, resuelta y destilada por el alambique, coagulada y de nuevo disuelta y destilada, y así tres veces. Y si fuera disuelta con agua de vida 7 veces y destilada y coagulada y finalmente resuelta, disuelve todos los cuerpos calcinados, quemados y limados, y todos los espíritus sublimados y calcinados, en una disolución admirable en un crisol sobre el fuego en una hora, con auxilio de Dios. |
[Compositio aquae philosophicae[101].] Accipe igitur cum dei adiutorio de aqua predicta, salis armoniaci soluti et distillati ter ad minus, uncias 6 et tantumdem eo oleo rectificato, misce insimul et imbibe uncias 6 de predicta lamina super porfidum uel super tabulam uitream paulatim, donec totam bibat. | Composición del agua filosófica. De esta agua mencionada de sal amoniacal disuelta y destilada tres veces al menos, toma con ayuda de Dios 6 onzas y otro tanto de aceite rectificado, mezcla juntos y embebe 6 onzas de la lámina mencionada, sobre pórfido o sobre una tabla de vidrio, poco a poco hasta que la embeba toda. |
Tunc dimitte fermentari in uase uitreo 3 diebus. Quarto uero die proice hoc ceratum in 2 libris aque uite iam dicte [102] et mitte in concam [103] cuius ore sigillato et mitte ad inhumandum in uentre equi per 15 dies. Sexto decimo uero die inuenies laminam solutam in aquam albam ut lac, mutato tamen fimo de quarto in quartum diem. | Entonces pon a fermentar en un vaso de vidrio 3 días. El cuarto día proyecta este encerado en 2 libras del agua de vida ya dicha y ponlo en un cuenco con su boca sellada y pon a inhumar en vientre de caballo por 15 días. El decimosexto día encontrarás la lámina resuelta en agua blanca como leche, cambiando el estiércol de cuatro en cuatro días. |
Et hoc est aqua uite completa, et hoc est oleum philosophicum et aqua penetrans et serenans, candelas accendens et domum illuminans, super quam omnes philosophos sustentati sunt. Cum hac enim aqua retinetur omne uolatile a fuga, scilicet, mercurius, sulphur, arsenicum et aquila. Arsenicum, mercurium, sulphur et aquila dico sublimata et calcinata, que omnia dicta sunt. | Y esto es el agua de vida completa y esto es el aceite filosófico, el agua penetrante y serenante, que enciende las candelas e ilumina la casa. En ella se han apoyado todos los filósofos. Con esta agua se retiene todo volátil de su huida, a saber, el mercurio, el azufre, el arsénico y el águila. Me refiero al arsénico, mercurio, azufre y águila sublimados y calcinados, de los que ya se ha hablado. |
De compositione elexir predicti. Accipe cum dei auxilio de mercurio et de arsenico et sulphure calcinatis ana libram 1, et de aqua animalis [aluminis al] composita et rectificata iam dicta uncias 13, et imbibe eos paulatim super porfidum bene mundum uel in paraside uitrea, quod melius est, et cum pistello uitreo, donec aquam bibat totam. Tunc mitte in aludel ad sublimandum, alembic superposito cum suo recipiente, clausis iuncturis, pone super atenor et subice lentum ignem de ranconibus [104] donec tota humiditas desiccetur. Postea fac ignem mediocrem 6 horis et forte aliis [245v] 6 horis. Tunc dimitte infrigidari et cum infrigidatum fuerit extrahe et remitte in parassidem uitream. Et si super eleuata fuerit ab eo aliqua particula, reduc ad feces suas, terendo cum pistello uitreo cum facilitate et reddendo ei aquam suam que ab eo ditillata fuerit. | Composición del elixir anterior. Toma con auxilio de Dios mercurio, arsénico y azufre calcinados 1 libra de cada, y 13 onzas del agua animal compuesta y rectificada ya dicha: embébelos poco a poco sobre pérfido bien limpio, o en una parópside vítrea que es mejor, y con una maja de vidrio, hasta que beba toda el agua. Pásalo entonces a un aludel de sublimar, con el alambique superpuesto y su recipiente, cerradas las junturas, ponlo en el atanor, y enciende debajo un fuego lento hasta que toda la humedad se deseque. Luego haz un fuego mediano 6 horas y fuerte otras 6 horas. Entonces deja enfriar y cuando esté frío extrae y vuélvelo a la parópside de vidrio. Si se hubiera elevado alguna parte, devuélvela a sus heces, triturando fácilmente con maja de vidrio y retornándole su agua, que le había sido destilada. |
Postea da ei ad potandum alias 13 uncias de dicta aqua philosophica. Si pigritauerit ad sugendum [sucgendum, surgendum, fugiendum al] assa in alutel cum amplo ore, semper alembico superposito et concluso, et semper fiat cum lento igne donec totam bibat. Et sicut fecisti in prima uice, ita fac in secunda, sublimando et distillando. Tertia uice da eis predicto modo alias 13 uncias de aqua predicta, reddendo eis aquam ab eis distillatam, et ita fac donec nichil inde distilletur. | Luego dale a beber otras 13 onzas de la dicha agua filosófica. Si fuera remiso en sorberla, asa en un aludel de boca ancha, siempre con el alambique sobrepuesto y cerrado, y hágase siempre a fuego lento hasta que la beba toda. Como hiciste esta primera vez, haz una segunda, sublimando y destilando. Del modo dicho dales por tercera vez 13 onzas del agua dicha, retornándoles el agua destilada de ellos. Y así continúa hasta que no destile nada. |
Hoc facto inuenies in fundo uasis laminam cristallinam factam que est stans, penetrans, profundens, tingens et permanens. Cuius pars 1 si super 500 partes eris adiecta fuerit [F] in uerissimum argentum transformat. Et Hermes dixit in suo ‘Secreto’ 1 super 1090 [105]. | Hecho esto la encontrarás en el fondo del vaso hecha una lámina cristalina, que es estable, penetrante, profundizante, tingente y permanente. Una parte de este transforma 500 en plata muy verdadera. Y Hermes dijo en su Secreto 1 sobre 1090. |
Rogo te per fidem dei ne tantum secretum alicui ostendas nisi filio |
Te ruego por la fe de Dios que no muestres un secreto tan grande sino a nuestro hijo: y quienquiera que fuera digno del este secreto arcano será nuestro hijo. Y que Dios sea benevolente contigo. Y cuando hayas sido exaltado sobre todos los círculos de este mundo, es decir del lunar, acuérdate de visitar a los pobres huérfanos y a las viudas en sus tribulaciones, para que merezcas oír en el día del juicio la palabra de Dios prometida: “Venid, benditos de mi padre, recibid el reino”, etc. |
A2. [108]Aquae rubeae decem. | A2. Diez aguas rojas. |
[J, 43v] [109]Capitulum primum. De alexir super rubeo |
Capítulo primero. Toma vinagre acérrimo de vino destilado y pon en él atramento egipcio y limadura de hierro, una onza de cada; una libra de sal amoniacal; flor de cobre 4 onzas y un tercio; alumbre blanco de blanquear paños, azufre, oropimente amarillo y rojo, piedra y lapislázuli armenio media onza de cada; de miel blanca despumada un cuarto de libra; sal amarga y de gema tres onzas y media de cada. Póngase todo en cinco libras de vinagre y déjese al sol un mes, o si no hazlo hervir bine hasta que que se consuma la humedad. Las sustancias dichas deben estar bien trituradas y calcinadas. Y es mejor que sean hervidas. Después destílalo 7 veces de las heces que contiene y embebe la parte que quieras rubificar. |
Capitulum 2. De rubificatione. Sume acetum acerrimum de uino albo libras 10 et limature phaulec libras 3, que in ipso per 10 dies infundantur. Deinde cola ipsum et pone in ipso auripigmentum sublimati rubei puluerizati libram 1, salis armoniaci sublimati ter et puluerizati quartam libre. Postea pone ad solem: augmentabitur enim eius rubedo. Postea distilla ipsum: distillabitur album attingens citrinitati. Deinde reduc ipsum ad limaturam et infunde ipsum et distilla ipsum et renoua semper limaturam. Deinde fiet rubeum sicut sanguis [115]. Hoc quidem bonum est [116], quod fiat color qui numquam remoueatur per examinationem rubei. | Capítulo 2. Toma 10 libras de vinagre acérrimo de vino blanco y 3 libras de limadura de hierro, que estén sumergidas en él 10 días. Luego cuélalo y pon en él un libra de oropimente sublimado rojo pulverizado, un cuarto de libra de sal amoniacal sublimada 3 veces y pulverizada. Luego ponlo al sol: su rojez aumentará. Luego destílalo: destilará blanco tirando a amarillo. Luego vuélvelo a la limadura, viértelo y destila, renovando siempre la limadura. Luego se hará rojo como sangre, Esto es bueno, que se hace un color rojo que nunca se elimina por examen del rojo. |
Cum autem preparabis atramentum cum aceto et renouabis atramentum, semper egredietur rubeum bene et faciet bonum colorem, et fixum et stabile semper rubeum. Scias autem quod omnis rei, que rubea |
Cuando prepares el atramento con vinagre y renueves el atramente, siempre saldrá bien rojo y hará un color bueno, fijo y estable siempre rojo. Sepas por tanto que el color de toda cosa roja en la destilación, no lo quita sino aquello que muda su naturaleza. |
Capitulum tercium[S][118]. Et melius est ut distilles acetum a ferro ita ut distilletur rubicundum et acetum ab atramento similiter et iungas ambo insimul et colores cum eis quidquid uis. | Capítulo 3. Es mejor que destiles el vinagre del hierro de manera que destile rubicundo e igualmente el vinagre del atramento, y que unas ambos juntos y colorees con ellos lo que quieras. |
Capitulum quartum[S]. Aque uero que faciunt rubeum sine iteracione distillationis sunt aqua tutie sublimate et aqua sedine [id est, lapis sanguinarius B | lapidis sive hematitis add Ed][119], in quibus acetum ponatur et distilletur semel sufficiet |
Capítulo 4. Las aguas que hacen rojo sin reiteración de la destilación son el agua de tutía sublimada y el agua de hematitesen las que se ponga vinagre y es suficient sublimar una vez. Pero el agua de cobre disuelto es mejor que estos. Y más fuerte el agua de hierro, a saber: cuando se destila el hierro y se enrojece, si lo pusieras en vinagre se haría agua roja como sangre: si quieres enrojecer algo con ella, su color no variará nunca del rojo. |
Neque feci hec rubificantia, nisi quia perducerem rem ad equitatem, et licet ipsa sit prolixa, propinquiora tamen |
No he puesto estos enrojecedores sino para llevar el tema a la equidad, y aunque sean prolijos, sin embargo son más cercanos y breves. |
Capitulum |
Capítulo 5. Rubificación. Toma una parte de limadura de hierro y tritura con su cauarta parte de atramento, échales el cuádruplo de vinagre fuerte y destílalo. Lo harás así diez veces, renovando cada vez y en la décima vez se destilará un agua muy roja, como sangre, que teñirá todo sobre lo que cae y su color nunca se apartará del rojo. |
Capitulum |
Capítulo 6. Toma 10 partes de cal viva, 3 partes de azufre vivo, tritura y echa sobre ellos vinagre rubificado con 10 partes de limadura de cobre y deja reposar 10 días. Cuécelo con vinagre hasta que se haga rojo como sangre. Luego cuélalo o destílalo. Luego toma calcanto verde, oropimente rojo sublimado, 1 libra de cada por cada libra de agua, media onza de atramento rojo, si lo encuentras. Si no, sublima el verde o el amarillo con agua pura: destila el agua y quedará el atramento en la cucúrbita: ponlo en toda obra que quieras. Tritura todos los medicamentos en toda el agua, luego inhuma en estiércol de caballo durante 7 días y si estuviera disuelto, destílalo. Si no, inhuma hasta que se disuelva. Destílalo, porque se destilará como jacinto. Colorea con él lo que quieras con coloración buena y firme. |
Capitulum septimum[S]. Elexir super rubeo. Accipe de limatura phaulec partem 1 et proice super ipsam in duplo sui de aceto acri et dimitte ipsum cum ea donec optime rubificetur. Postea distilla per alembicum donec |
Capítulo 7. Toma 1 parte de limadura de hierro y echa sobre ella el doble de vinagre agrio y déjalo con ella hasta que enrojezca perfectamente. Luego destila por el alambique hasta que destile roja. Luego colorea con ella lo que quieras. |
Et similiter fac de limatura eris donec acetum sit optime uiride. Postea imbibe ex eo illud quod uis colorare et assa: rubificabitur optime rubificatione summa super rubeum. | Haz lo mismo con limadura de cobre hasta que el vinagre esté perfectamente verde. Luego embebe con él lo que quieres colorear y asa: se rubificará perfectamente con un rojo elevado sobre el rojo. |
De elexir super rubeo. |
Capítulo 8. Toma aceite de yemas de huevos y tritura con él malaquita preparada hata consistencia de médula. Haya con ella sal amoniacal preparada enm peso igual a la malaquita y sea el peso de la malaquita como el del aceite. Únelos juntos y ásalos con asación suave y reserva. Colorea con él lo que quieras al rojo, con color bueno y estable. |
Capitulum |
Capítulo 9. Toma de limadura de hierro acerado 10 partes, májense con vinagre de vino blanco sublimado y con atramento egipcio igual a una cuarta parte de la limadura, de vinagre 3 onzas. Machaca todo, echa el vinagre y pnlo al sol durante 7 días. Luego cuélalo y pon en él calcanto verde, colcotar rojo quemado si se encuentra, si no atramento egipcio, de cada 10 onzas, malaquita, azufre, de ambos a partes iguales tres onzas. Tritura todo, echa en él el vinagre y pon al sol; luego cuela. |
Et sume de azulo in quo sint uene cithe [citrine FS], id est auree, quantum uolueris et funde in aceto illo et frige per diem integrum in patella que non sit uncta. Deinde [124] proice super illud acetum in quo fregisti ipsum in tanto salis armoniaci cristallini quantum ipsum est et imbibe ipsum ex aceto preparato donec bibat ipsum, terendo. Deinde inhuma ipsum donec soluatur, et muta fimum per singulis diebus. Et cum factum fuerit aqua clara currens, rubifica cum aqua quicquid uolueris, et rubificabitur colore rubeo |
Toma lapislázuli en el que haya venas amarillas, o sea de oro, cuanto quieras, disuélvelo en aquel vinagre y asa durante un día en un plato sin untar. Luego echa en el vinagre en que lo trituraste igual cantidad de sal amoniacal cristalina e imbibe en el vinagre preparado hasta que lo empape, triturando. Luego inhuma hasta disolución cambiando el estiércol cada día. Una vez hecha agua clara corriente, rubificar con el agua lo que quieras y se rubificará con un color rojo permanente. |
Capitulum |
Capítulo 10. Toma atramento de Chipre asado, una parte, y májalo con su cuádruplo de vinagre fuerte y destílalo. Hazlo así 10 veces, renovando cada vez el atramento y la la décima vez destilará rojo como sangre. Teñirá al rojo todo sobre lo que caiga con un color bueno y fijo. Si no fuera así en la décima vez, reitera hasta que así suceda. |
Operacio cum aquis istis super species [B][125]. Accipe rem quam uolueris rubificare et imbibe eam ex quacumque uis superscriptarum aquarum et assa eam: impressionem faciet in prima uice aliquam. Deinde itera hoc opus donec fiat rubea sicut iacinctus rubicundus et rubicundior igne. | Operación con estas aguas sobre las sustancias. Toma la sustancia que quiera rubificar, imbíbela con cualquiera de las anteriores aguas y ásala: la primera vez hará una impresión débil. Luego reitera esta obra hasta resultar roja como el jacinto rubicundo y más rubicunda que el fuego. |
Notandum denique quod spiritus rubificandi hoc modo debent esse sublimati et corpora calcinata alba et tunc tinctura inseparabiliter figitur in eis. | Hay que notar finalmente que los espíritus a rubificar de esta manera deben estar sublimados y los cuerpos calcinados blancos: entonces la tintura se fija inseparablemente en ellos. |
A3. Dealbatio duorum plumborum. | A3. Blanqueado de los dos plomos. |
Hec est operatio in qua duo plumba dealbantur, ita quod uidentur argentum. | Esta es un aoperación en la que los dos plomos se blanquean de manera que parecen plata. |
Accipe ergo cum dei auxilio de quocumque eorum uolueris partem 1 et infunde ipsam in aqua salsa decies. Postea funde in capitello philosophico donec tota uideatur quasi bene dealbatum. Omni tamen uice antequam fundas ipsum in supradictis aquis, funde ipsum simpliciter et uersa ipsum in forma [foramen S] cineris communis; et cum inceperit congelari excoria ipsum a nigredine que super ipsum eleuatur, uersando ipsum caute de illa forma cineris in alia forma calcis ossium bestiarum. Tunc funde ipsum in aqua dulci et sale armoniaco 7, |
Toma con auxilio de Dios de cualquiera de ellos una parte y fúndela in agua salada diez veces. Luego fúndelo en lejía filosófica hasta que todo parezca casi completamente blanco. Sin embargo cada vez, antes de fundirlo en en las mencionadas aguas, fúndelo solo y viértelo en un molde de ceniza común; cuando empiece a coagular, excórialo de la negrura que se eleva sobre él, vertiéndolo con cautela del molde de ceniza en otro molde de cal de huesos de animales. Luego fúndelo en agua dulce y sal amoniacal 7 veces y será tan blanco que parecerá plata de ley. |
Fac ex eo laminas ad modum nummorum et cementa eas in fundo cucurbite cum hoc medicamine: Recipe calcis mirti, calcis uiue, calcis corticorum ouorum, cineris lentisci, arsenici sublimati et calcinati, salis communis, gemme, [47v] alcali, nitri ana partem 1; salis armoniaci sublimati et soluti in duplo sui; de aqua dulci ad pondus omnium. Imbibe cum ea predictas medicinas terendo super porfirium ad solem donec ipsum compleueris. Tunc dimitte ipsum bene siccari ad solem uel ad ignem lenem. | Haz de él láminas a manera de monedas y ceméntalas en el fondo de una cucúrbita con este medicamento: Toma cal de mirto, cal viva, cal de cáscaras de huevoi, ceniza de lentisco, arsénico sublimado y calcinado, sal común, sal gema, sal álcali, nitro, una parte de cada; el doble de sal amoniacal sublimado y disuelto; su peso total de agua dulce. Imbibe con esta las medicinas mencionadas tgriturando sobre porfiro al sol hasta completarlo. Déjalo entonces secar bien al sol o a fuego suave. |
Et subtiliter pulueriza et de hoc puluere fac stratum in fundo cucurbite. Super stratrum istum pone de predictis laminis et super laminas fac aliud stratum de predicto puluere , et sic fac alternatim donec tertiam partem cucurbite de eis impleueris. Tunc superpone cucurbite alembicum cum recipiente et sigilla bene ut non respiret. Tunc pone cucurbitam in uase distillationis et accende ignem sub ea donec omnis humiditas cesset et dimitte infrigidari. | Pulverízalo finamente y con este polvo haz un estrato en el fondo de la cucúrbita. Sobre este estrato pon láminas mencionadas y sobre las láminas otro estrato del polvo mencionado, y haz así alternando hasta llenar la tercera parte de la cucúrbita con ellos. Entonces aplica a la cucúrbita un alambique con su recipiente y séllalo bien para que no respire. Pon entonces la cucúrbita en un vaso de destilación, enciende fuego bajo ella hasta que cese toda la humedad y deja enfriar. |
Tunc separa laminas a puluere et fac eas descendere in butatim, et iterum laminas cementa cum predicto puluere nouo et distilla sicut predictum est. Et sic ter iteretur, et in tertia uice inuenies ipsum in fundo bucatim argentum bonum et rectum, cum dei auxilio et eius uirtute. Fac ergo de eo quidquid uis absque timore. | Entonces separa las láminas del polvo y ponlas hazlas descender en el descensorio: cementa otra vez las láminas con el polvo anterior nuevo y destila como se ha dicho; reitera así tres veces y a la tercera vez lo encontrarás en el fondo del descensorio, plata buena y de ley, con ayuda de Dios y su virtud. Haz con él lo que quieras sin temor. |
Aqua salsa prenominata ita fit: Accipe salis communis separati partem 1 et dissolue ipsum in quadruplo sui de urina antiquata decocta ad quartam sui partem, ita dico: quod 3 eius partes discoquendo sint consumpte. Et decoque super ignem lenem donec quarta pars consumatur et tres remaneant. Tunc dimitte infrigidari et distilla ipsam in cucurbita alembico superposito, tribus uicibus, semper reducendo super feces suas. Operare tunc de ea sicut dixi. | El agua salada mencionada se hace así: Toma una parte de sal común separada in disuélvela en su cuadruplo de orina envejecida cocida hasta su cuarta parte, es decir, que tres partes de ella se consuman en la cocción, y cuece a fuego suave hasta que se consuma una cuarta parte y queden tres. Entonces deja enfriar y destílala en un cucúrbita con alambique tres veces, reuniendo cada vez el destilado con sus heces. Opera entonces con ella como te dije. |
Capitellum philosophicum predictum ita fit: Accipe cinerem lentisci et mirti ana libram 1, calci uiue, corticum ouorum, calcis ossium bestiarum, salis armoniaci et arsenici ana uncias 3. Tere omnia insimul et tritoniza; tunc diuide in 4 partes equales et vnamquamque partem pone in fundo vnius uasis calcinationis et pone vnum uas super aliud et in superiore uase proice in quadruplo sui de optimo aceto albo uel vrina, superiori modo decocta, et cum decocta fuerit et colata proba ipsam cum ouo et si supernat bona est, et si fundum petit tunc renoua ei pulueres donec ouum supernatet. Et distilla ipsum in cucurbita et alembico ter, ita tamen quod omni uice reducas ipsum in cucurbita super id quod in eius fundo resederit. Et ad opus tuum serua. | La lejía filosófica se hace así: Toma ceniza de lentixco y mirto, una libra de cada; cal viva, cáscara de huevos, cal de huesos de animales, sal amoniacal y arsénico, tres onzas de cada. Tritura todo y tritoniza; entonces divide en 4 partes iguales y pon cada parte en el fondo de un vaso de calcinación; pon un vaso sobre otro y en el vaso superior echa el cuadruplo de vinagre excelente de vino blanco o de orina, cocida como anteriormente, y cuando esté cocida y colada pruébala con un huevo y si sobrenada es buena. Si se hunde entonces renuévale los polvos hasta que el huevo sobrenade. Y destílalo en una cucúrbita con alambique tres veces, de manera sin embargo que lo reúnas cada vez en la cucúrbita con lo que quedó en el fondo. Resérvalo para tu obra. |
Sal armoniacum sublimatum, ita dissoluitur et preparatur in aqua dulci: Accipe de eo preparato partem 1 et dissolue ipsum in duabus partibus aque dulcis preparate. Et utere eo sicut predixi. | Sal amoniacal sublimada tres veces, se disuelve y prepara así en agua dulce: Toma de ella preparada 1 parte y disuelve en dos partes de agua dulce preparada. Úsala como te dije. |
10. Apéndice. Liber de 70.
Texto: Cambr. TC O.8.25. Colacionados: Berth (BNF lat 7156); Palermo 4QqA10; Jena ms. El q 18 (s. 14); NH Mellon ms 2 (1350).
Lib. ludorum qui est 24 de 70: [Excerptum].
[1.] [54r] Modus autem faciendi ipsum [mercurium] rubeum cum aquis facientibus rubeum, talis est: Vt sumas ex aceto acerrimo de uino et distilles ipsum et ponas in ipso atramenti egiptii, limature phaulied ana unciam 1 in libra aceti salis armoniaci, floris eris ana quartam uncie in tertia uncie aluminis albi candidentium pannos, sulfuris, auripigmenti citrini et rubei, adenizi azuli, omnium ana libram semis; mellis albi despumati quartam libre, salis amari, salis gemme amborum uncias 2 et semis. Ponantur omnia ista in 5 libris aceti et dimittatur ad solem per mensem unum, vel si non fac ipsum bullire quousque eius consumatur medietas. Predicta uero optime sint trita. Et ut bulliatur est melius. Deinde distilla ipsum a fecibus que in ipso sunt et imbibe ex eo quod uolueris rubificare. Dabit enim colorem bonum.
[2.] Et si uolueris ut color aque sit rubeus, sume aceti de uino albo 10 libras et limature phauled libras 2, que in ipso per 10 dies infundatur. Deinde cola ipsum et pone in ipso auripigmenti rubei libram unam puluerizati, salis armoniaci puluerizati quartam libre, postea pone ad solem: augmentabit eius rubedo. Postea distilla ipsum: distillabit album attinens parumper citrinitati. Deinde reduc ipsum ad limaturam et infunde ipsum et distilla ipsum et renoua semper limaturam donec fiat rubeum sicut sanguis. Hoc quidem bonum est, quod facit colorem qui numquam remouetur. Si autem preparabis atramentum cum acetum et renouabis atramentum semper, egredietur album et faciet bonum colorem. Scias autem quod omnis rei que rubea distillatur, colorem non remouet nisi illud quod eius mutat naturam.
[3.] Et melius est his ut distilles acetum a ferro et acetum ab atramento et iungas ambo simul et colores cum eis.
[4.] Aque uero que faciunt rubeum sine reiteratione distillationis est aqua tuchie sublimate rubea et aqua sedine in quibus acetum ponatur et distilletur semel. Sufficiet enim et aqua eris soluti est melior istis et fortior, et aqua ferri. Sicut sublimabitur ferrum et rubificabitur et posuerunt ipsum cum aceto, fiet aqua rubea sicut crocus ortolani. Et si uolueris aliquid rubificare cum ipsa, non remouebitur unquam. Neque fecimus he rubificancia nisi quia cupimus perducere rem ad equitatem: et licet ipsa sint prolixa, propinquora tamen quam breuioribus.
Liber fornicis qui est 32 de 70.
In hoc nostro libro dicam rem in saturno et eius preparationes secundum sermonem integrum. Dico ergo quod eius natura est frigida et sicca, scilicet, colera nigra, et similiter quicquid huic stelle simile est. Et quod ex 7 corporibus que liquantur huic stelle magis existat simile est plumbum. Et impossibilis est quin omnis arbor et omnis lapis aut animal existat unius quatuor naturarum, scilicet, utriusque colera et flegmatis et sanguinis. Et in eo componitur simile cum simili et contraria cum suis contrariis. Hec autem nature omnes in omni re sunt manifeste complete [aut occulte complete Berth] et impossibile est quin in omni re sint due nature agens et paciens manifeste et agens et paciens occulte. Significacio uero completi et non completi est quod illud quod in argento est manfestum est diminutum et quod in eo est occultum est completum. In auro uero est huius conuersio, qua propter est facile reducere corpora ad suas radices in breui tempore. Et hoc ut conuertas naturas in corporibus, id est, ut ponas occultum manifestum et manifestum occultum.
Quod autem in ferro est manifestum est corruptum et eius occultum similiter manifestum eius est ferrum et est corruptum comparatione argenti et auri. Et eius occultum est argentum uiuum, quod est in comparatione eorum corruptum. Cum uero coniunctum fuerit fuerrum ad argentitatem uiuam etiam tunc eius occultum frigidum et humidum et eisus manifestum calidum et siccum. Fac ergo eius occultum manifestum et eius manifestum occultum: fiet ergo eius manifestsum calidum et humidum et adeptum fuerit colorem ex mortu cordis et hoc est aurum. Et fiet eius occultum frigidum et siccum et illud est argentum aut plumbum.
Sunt enim quidam qui dicunt quod occultum auri est plumbum et quidam dicunt quod argentum, et hoc est bonum. Hoc autem totum dicam et quomodo [57v] conuertantur et hoc est ut scias quod istorum corporum oportet te occultare ambas naturas manifestas et manifestare ambas occultas, donec compleatur et fiat corpus non corruptibile, secundum quod est necesse. Et hoc est magnum secretum. In quibusdam uero horum corporum oportet ut unum elementorum eius propaletur et eius contrarium occultetur. Et hoc quidem totum dicam ideo ut ipsum scias.
Plumbum est frigidum et siccum, cuius quidem manifestum est molle multum; et eius occultum calidum et humidum et durum. Omnis enim rei quam deus condidit, manifestum et contrarium ipsius occulto in mollicie et duricie. Ducens uero ab hoc quod quando conuertentur eius nature et fiet eius occultum manifestum, similiter molle conuertetur in duriciem, et si durum in molliciem. Hoc igitur est quod est in plumbo de sermone.
Stagni uero radix est composita ex 4or naturis, cuius manifestum est frigidum et humidum et molle et eius occultum est calidum et siccum et durum, sicut primum. Et quia equauerunt se nature in ipso, scilicet plumbo, sicut in alio corpore, uocauerunt ipsum plumbum. Scias hoc. Occultum ergo eius est ferrum et manifestum plumbum. Et hoc quidem, cum tu occultaueris eius manifestum et manifestaueris eius occultum fiet plumbum [ferrum Berth]. Et hoc est facile in una die aut diebus duobus et est propinquum et hoc est longinquum. Sed inter ea est differentia neque elegerunt quod est longuinquum nisi ideo quod unum tingit milia et medium tinget centena et proinquum tingit decena. Scias hoc.
Ferri autem radix est composita ex 4or naturis, cuius quidem manifestum est calidum et siccum et durum. Et occultum secundum hanc radicem est frigidum et humidum et molle. Neque in aliquo corporum est aliquid durius ipsius manifesto et similiter eius mollicies, et manifestabitur cum preparando conuertetur. Et quidem hoc est exemplum uiuum argentum: ipsius enim occultum est ferrum et eius manifestum est argentum uiuum. Cum enim occultabitur eius manifestum et manifestabitur eius occultum conuertetur in aurum [126]. Aut si uolueris minue ei calorem et apparebit eius frigiditas et fiet argentum; aut minue eius siccitatem et apparebit eius humiditas et fiet aurum. De ferro autem iam diximus quod in eo sufficit.
Aurum uero solum est calidum et humidum in suo manifesto et frigidum et siccum in suo occulto. Conuerte ergo omnia corpora ad hanc naturam. Hec enim natura temperata existit: quod si uis in ipso augere donec tingat argentum et fiat sicut aurum de minera, deferens onus [127], et hoc est ut calorem eius augmentes et minuas eius humiditatem, donec fiat calidum et siccum: rubedo enim eius uigorabitur. Scias hoc secretum, quia est radix in tinctura auri et in conuertendo ipsum in excir bonum.
Veneris natura est calida et sicca et est minus ferro. Radix eius est calida et humida, scilicet aurum, et quia accidit ei siccitas in sua minera corrupta fuit: aufer eius siccitatem et redibit ad naturam suam.
Argenti uero uiui, sed ipsius manifestum, natura est frigida et humida et mollis, et eius occultum est calidum et siccum et durum sine dubio. Manifestum ergo eius est argentum uiuum et eius occultum ferrum, sicut occultum ferri est argentum uiuum et eius manifestum est ferrum. Quod si uolueris conuertere argentum uiuum ad suam radicem, modus est ut primum conuertas ipsum in argentum: et hoc est ut occultes humiditatem eius et manifestes ipsius siccitatem. Tunc enim fiet argentum et hoc est primus ordo. [58r] Et si uolueris complere ipsum, conuerte argentum donec eius manifestum fiat occultum et occultum manifestum, scilicet, due nature agens et paciens. Ergo erit eius occultum calidum et humidum, id est, aurum, et eius manifestum frigidum et siccum, scilicet argentum. Et hoc est quod est in argento uiuo.
Argenti uero radix est aurum, quod constrinxerunt frigiditas et siccitas et ipsum in suo occultum occultauit aurum. Si ergo ipsum in aurum conuertere uolueris, occulta eius frigiditatem et apparebit eius caliditas; deinde occulta eius siccitatem et manifestabitur eius humiditas et fiet aurum.
Iste enim sunt preparationes omnium corporum.
Lib. 33 claritatis: [Excerptum]. [58r] Quidam dicunt ipsum [Iovem] esse calidum et humidum, quidam quod est frigidus et humidus, sed secundum est melius: intus autem est calidum siccum. Qui autem dixit ipsum esse calidum et humidum in suo manifesto, dixit quod in eius occulto esse eius conuersio. Neque dixerunt quod esset ipsius nature, nisi propter Iouem, qui apud eos est sanguineus. Ipsum uero ad suam reducere naturam est facile, scilicet, hoc est quod manifestum eius est frigidum et humidum, ergo eius occultum est calidum et siccum. Si ergo ipsum conuertas erit aurum et erit siccum. Et si uolueris ipsum complere conuertes eum.
Lib. 34 reprehensionis: [Excerptum]. [59r] Eius [Martis] natura est calida et sicca. Plerique uero ignari dixerunt quod est frigidum propter acetositatem suam. Hec sine dubio in suo manifesto est calidum et siccum et in suo occulto est frigidum et humidum. Et cum conuersum fuerit, ita ut eius manifestum fiat occultum et eius occultum manifestum, et appareat argenteitas uiua occulti ipsius, faciet operationes bonas et magnas. Et cum extractum fuerit occultum illius argenti uiui, erit aurum completum. Ipsum uero est ualde siccum et plerique dixerunt quod eius occultum non est nisi ferrum. Qui quidem uerum dixerunt: nobis est facilius conuertere ipsum ex argento uiuo in aurum quam extrahere ex ipso aliud corpus, secundum radicem uero quam diximus, scilicet, cum conuertimus argentum uiuum fiet ferrum et cum conuertimus ferrum fiet argentum uiuum.
Hec oratio indiget expositione. Scias quod radix est falsa [fixa Berth]. Quid est autem fixum in intellectu est, ut dicamus quod quando ceperimus frigidum et siccum. Et iam manifestum est quod omne compositum componitur ex 4 naturis, duabus manifestis etduabus occultis, et omne manfestum est contrarium occulto. Tunc manifestum est et patet quod cum abstulerimus manifestum alicuius corporis apparebit ipsius contrarium, quoniam contraria fugant se. Et non postest esse quod occultum naturaliter fiat manifestum, sed omne corpus habet aliquam naturam occultam que conuertitur in manifestam, et aliquam manifestam que conuertitur in occultam. […]
Natura enim occulti est diminuta et constricta, et natura manifesti vincit. Et sapientes qui non postuerunt manifestare occultum nisi cum medicinis quas prediximus, uiderunt quod operatio medicinarum est sicut operatio naturarum. Ex eis namque sunt facte et ipse sunt habentes naturas.
Lib. 35 limpidi: [Excerptum]. [59v] Aurum est calidum et humidum., et eius occultum est frigidum et siccum et eius natura est temperata. Et similiter, omnis res in qua est caliditas et humidtas et est in ipsa tanta quantitas caloris et humoris quanta est in auro, est temperata.
Lib. 36 unius noctis: [Excerptum]. [60v] Venus es calida et sicca, cuius siccitas minor siccitate martis existit. Et hec est differentia que est inter eos, et in hoc non es diuersitas. […] Manifestum eris est multum calidum et siccum parum, et eius occultum est debilis frigiditatis et multe humiditatis. Cuius quidem occultum est stagnum procul dubio, et stagni occultum est es. Quod si ipsum ad suam uolueris conuertere radicem, uigora humiditatem occulti ipsius donec manifestetur, et occultabitu eius siccitas, eo quod apparet in ipso eius humiditas. Et fiet occultum eius frigidum et siccum, scilicet plumbum, et eius manifestum calidum et humidum, scilicet aurum.
Lib. 37 utilitatis: [Excerptum]. [43r] Mercurius est nomen uiui argenti et est ex speciebus [spiritibus al] quod est frigidum et humidum. Cuius manifestum es album propter frigiditatem et humiditaem in ipso; cuius occultum est rubeum propter quod calidum et siccum.
Lib. 38 lunae: [Excerptum]. [43r] Est [argentum] frigidum et siccum, cuius occultum est calidum et humidum. Et est propinquius auro omnibus corporibus extra plumbo. Occultum enim eius est manifestum auri et manifestum eius est ipsius occultum et cum conuertes ipsum fiet aurum. Neque est in ipso aliqua infirmitas, nisi eius color.
[1] Hay un problema en la lectura de eta palabra de difícil solución sin suficiente contexto: Carini leyó vitrum, Gratarolus nitrum.
[2] Excepto este primero, los capítulos están mal numerados, por inclusión de tres en uno.
[3] ingeniis: *guccis J | grissis F.
Son confusiones gráficas de “gussis”. Según el Glossarium de Ducange, “gussa” (var. “gosa”; cat. actual “gossa”, perra) era un nombre popular (tambien perrerio y gata) dado, por su forma, en el área catalana, al “fundabulum (machina oppugnatoria qua iactantur lapides)”.
Por consiguiente la interpretación de P es correcta.
[4] P inserta aquí una variante del texto anterior, tomada de una nota marginal seguramente: Sic lapides fugientes ab igne non possunt suas demonstrare uirtutes nisi cum fixi fuerint matitati.
[5] semper … praestoletur. Otras versiones de esta frase:
Ed: Semper tamen oppositiones vis aliqua.
V2: Semper enim preparationi operatio completionis prestolatur.
F: Semper tamen operationis usus excicionem aliquam procul dubio expectentur.
[6] V2 var: Quidam vero pretermittunt vnum: calcinant, soluunt et distillant et postea componunt.
[7] robes: theabes S | arabes MB Ed | super robes apud arabes V2.
[8] Del catálogo de nombres misteriosos, interpretados diferentemente por cada alquimista, unos, como el lapis non lapis, no remiten a sustancias concretas, pero otros son descripciones genuinas del oro o plata (para el fermento) o el mercurio. Para este cf. De aluminbus et salibus (Steele ed), 19. «De natura mercurii: et ipsum est pater mirabilium omnium […] et mercurius accidentale et illud quod pretulit se auro et vicit ipsum».
De alum. solo reproduce parte de la jactancia del mercurio sobre el oro; la fuente, con la disputa de ambos, es el L. de 70, lib. 37.
La determinación accidentale (/ occidentale) aplicada al argento vivo solo la concemos en latín por este pasaje (y sus citas) y no hemos encontrado contexto para su significado.
[9] Ed. tiene aquí el título De plumbo.
[10] V2: Et ne nimia suspensione animum tuum angusties.
V4 Ed: Sed ne propter hoc nimia suspensione animum tuum arguam. D: Sed ne propter haec omnia suspensione animum tuum augeam. JVSF y otros omiten este párrafo.
[11] rubr: De complexione plumbi.
[12] En este tipo de descripciones raras veces coinciden las diferentes versiones. Como ejemplo, esta es la versión JV:
Plumbum est in altitudine sua argentum nigrum et molle, nigrum, melancolicum, frigidum et siccum, acidum, fetidum femineum; in suo profundo est aurum, aereum, sanguineum, calidum, humidum, croceum, dulce, odoriferum, masculum. In vno latere est stagnum et argentum uiuum, aqueum. flegmaticum, frigidum et humidum, album, insipidum, remissum, femininum; in alio latere frigidum ut es, igneum, colericum, calidum et siccum, rubeum, amarum, acutum, masculum. Conuertitur ergo facilius in argentum quam in aliud corpus.
[13] Propiamente aún no ha sido expuesta ninguna teoría metálica, pero ya, con la teoría de las complexiones expuesta, el autor ya admite la posibilidad de la transmutación. De hecho, en alquimia la transmutación es un dogma que sobrevuela las diferentes teorías metálicas, pero las diferentes recetas y procesos no acaban de encajar bien con ninguna.
La transmutación e contrario no es posible en todas las teorías: lo es en la teoría debasada en las propiedades, pero se ve mal como se explicaría en la génesis azufre-mercurio compositiva y parece imposible en la evolutiva. En cuanto a las recetas, no conocemos ningún ejemplo de este tipo de transformación.
[14] Las cualidades dominantes (altitudo) del oro son humedad y calidez, que no comparte con ninguno de los otros metales. Así, el oro está solo en las dimensiones en que aparece: en lo profundo de plomo y plata, en un lado de estaño, hierro, cobre y mercurio.
[15] Cf. De alum. et salib. (Steele ed): «De sole. Scias quod sol est dominus planetarum, corporum et lapidum. […] Est ex complexione solis et componitur de eo, quia est calidum et humidum».
[16] Esta exposición concreta de la génesis (o composición) metálica, con el mismo redactado, se encuentra en la obra de Marius, De elementis, transmitida en el Cotton ms Galba E IV, anterior a 1200, de donde verosímilmente la tomó el Perf. magisterium.
[17] sericon: Nombre para el minio, posiblemente transcrito del árabe zarqun, que en español dio azarcón.
[18] Este párrafo solo se encuentra en P Ed, y en variantes en V2 D. La edición inicia la tercera ratio con este colofón.
[19] et dissolue – separato: et predicto modo dissolue et distilla et coagula et reitera ter JV al.
[20] V2, 81r: augm: Accipe salem album et pone in olla. augm: Sal in aqua luenti diluatur ut sordes.
[21] salis alkali: alumine B | aluminis allafor FV3.
[22] alumine alkali: alumine alofor (alafar) JVMK Ed (SR) | alumine alio hac B | sale alkali V2 | cum quo fit vitrum add SV3.
El llamado alumbre amarillo (al casfar) es un mineral de potasio que servía de base en la elaboración del álcali.
Cf. De alum. et sal. (ed. Steele, 8): «Modus salis alkali in opere nostro. Modus quidem utendi eo est, ut sumas de alumine Alasphor partem, et tere eam bene, et pone ipsam in vase vitreato, et prohicias super libram unam de eo sex libras aque dulcis, et coque ipsum super ignem donec consumatur de aqua sexta pars, et mitte ipsam donec resideat fex eius in fundo, et elevetur aqua. Sume ergo colaturam eius et prohice fecem; deinde pone ipsa in vas eris aut vitreatum et coquas ipsum super ignem, cum facilitate super ignem paulatim, donec coagulatur sicut christallinus sal nobilis, et repone ipsum et letare cum eo».
La alternativa al alumbre alofor es la ceniza de barrilla (herba sosa). Una receta añadida a la Semita recta
confunde ambas: «Alumen faseolum dicitur alumen alkali, alofor et cinis clavellatus aut ex eo factus».
[23] A partir de aquí solo V2 coincide con P. La versión divulgada expone una manipulación, para unos posterior, para otros anterior consitente en reducir el agua a la sexta parte:
Add vulg – V, 58v: filtro mundo, et postea (tamenn prius F al) bulliatur in caldaria stagnata ut 6 partes minuantur de aqua.
[24] A partir de aquí la versión más divulgada continúa y finaliza con una nueva indicación: V, 59r: id est, ut dissoluatur quadruplum sui in aqua. La edición amplía este final enlazándolo con el de PV2: … quadruplo sui tantum qua pluviali et distilla per filtrum et congela et hoc reitera donec invenias ipsum susper ignem sine strepitu, et tun erit optime separatum.
[25] V2, 81v: augm: Accipe de alumine albo plumoso partem 1 et ad quadruplum sui urine etc.
[26] et per filtrum distilla: facta dissolutione distilla per filtrum Ed. Este ultimo filtrado no aparece en ninguna otra versión.
[27] RK Inician la serie de las separaciones con el atramento. R, 79r: Separatio atramenti. Atramentum quod unum de angulis artis est separatum hoc modo: Sumas de uiride molli lucidoque partem unam et in cassia [cana K] ferrea uel in uase stagnato ereo ad fortem ignem dimittas per horam, quod rubedine uehementi uidebitur. Deinde cum quatuor partibus urine artis usque ad dissolutionem trades dimittesque et reserues ad opus.
[28] Receta diferente en V3.
[29] V2, 82r: augm: Separatio plumbi et stagni. Fundatur quodcumque eorum velis et in ipsum etc. [5c] Item de ioue. Ad tollendum stridorem a ioue. Primo proice ipsum decies fundendo etc.
[30] V2, 82r: augm: Funde cuprum et ipsum fusum proice de subtilissima limatura ferrri mixta etc.
82v: augm: Accipe laminas ferri uel eris et eas ignias, quas ignitas in forti aceto in quo sit etc.
[31] V2, 82v: augm: Accipe uitrum et tere ipsum in mortario metallino, postea moles etc.
[32] cum felle cervino et lapillis:
VS: cum felle cervino et lapillis cristallinis et surnillis [fineristii S |sineralis F |esmerlis V3]. V2: cum pelle cervina et lapillis cristallinis.
Ed: cum pelle ovina vel vaccina et lapillis chrystallinis vel similibus.
[33] cacia: Según Archilaus, De corp. et spirit., es en un crisol con mango y borde para la tapadera.
[34] V2, 82v: augm: Separatio talc gipsi scissilis: accipe salis armoniaci, salis alkali, salis nitri etc.
[35] cineritio examinationis: Cf. Summa (ed. Newman, 83)
[36] dimitte – eas: om JV al.
[37] JVSV3F3: optime dico tricocinati [trigonizato V3 |triturati F2] per seracium [setacium S |stacium V3 | sitacium F2 |sedacium F3] spissum
F: puluerizatur et crebeletur.
[38] Algunas versiones en lugar de esta receta dan una variante ampliada; la edición da las dos. Transcribimos la variante en versión JV: Accipe de eo libram 1 et mortifica ipsum cum pondere sui atramenti separati cum aceto fortissimo et salis communis separati unciam semis et unciam 4 aluminis iameni separati et tartari soluti in fortissimo aceto in duplo sui, rorando dico cum tertia parte aceti in quo est solutum alumen iameni, fricando fortiter cum fricatorio in parabside uitrea, ut uideatur quasi terra rorida. Postea assa in furno panis et uase concluso, ita ut non respiret aliquo modo, per noctem unam. In mane extrahe et remitte in parabside, rorando et fricando cum medietate aceti quam seruasti et remitte in furno sicut prima uice. Et 2a et 3a uice remitte in parabsidem et frica fortiter et tritoniza per serassium spissum et mitte in alutel supra stratum salis gemme et pone ipsum super attanor et accende sub eo ignem cum tribus carbonibus, donec omnis humorositas cesset. Postea uigora ignem paulatim et paulatim, donec argentum uiuum totum ad latera uasis quod sublimetur simile niui. Et sic reiterando ter uel quater, omni uice renouando agas sibi compositionem predictam, et erit optime separatum».
[39] V2, 83r: augm: Accipe mercurii, atramenti et etiam si uis pulueris eris ana libram 1 etc. augm: Accipe atramentum et funde in crusibolo ad ignem et cum fusum fuerit leua etc. augm: Abluctio mercurii. Abluetur mercurius et friccetur in vase vitreato cum succo etc. augm: Item sublimetur pr se mercurius cum atramento et sale ana sumptis qod libetur etc.
[40] triconizata: Cf. T. Reinesius, Variarum lectionum (1640), p. 532: triconizatum […] legamus tracoscinizatum
et interpretemur per cribrum ut fiat tenuissimus traiectum.
[41] La parte que sigue es diferente en las demás versiones:
S, 101v: Tunc extrahe sulfur a sacculo et pone ipsum in uase uitreato et decoque in capitello aceti [tunc -: om JV] mire fortitudinis, in quo soluto sit prius in quadruplo suo de sale alkali, et aluminis iameni, et nitri salsi et salis armoniaci ana partem 1, cum igne leni, cum suis uasibus, aqua et cinere mediante, per totam diem et noctem. Tunc euacua ipsum et pondera: et si fuerit libra 1 adde eius uncias 4 limature ferri subtilissime et frica fortiter cum fricatorio in parapside uitreata insimul et rora cum 4 unciis ad minus aluminis iameni extracti et dissoluti in unciis 4 aceti sublimati. Et desicca fortiter, et cum bene dessicatum fuerit iterum adiunge eis uncias 6 calcis uiue et uncias 6 spume maris, et iterum frica fortiter in parapside predicta et fac ipsum desiccare ad solem uel iuxta ignem. Et cum bene desiccatum fuerit triconiza per setacium [criba per sedacium Ed] spissum. Tunc pone ipsum in allutel super stratum salis gemme et sublima ipsum renouando fecem bis et erit optime separatum. Et reserua tunc ad opus tuum in uase uitreo.
[42] V2: augm: Accipe sulphuris viui libram 1 et ipsum puluerizatum pone ad largum sacculum etc.
augm: Puluerisa et coque ipsum in vrina sicut infrascripta uel simplici puerorum etc. Ed: augm: Sulfuris solutio. Tere ipsum super tabulam vitream donec sit ut medulla etc. augm: Sulfuris calcinatio. Sulfur quantum vis tere et criba et imbibe cum aqua salis etc.
[43] calcecumenon: om V2 | calcucetammenon S [sc. χαλκός κεκαυμένος, aes ustum] | calcute (id est, vitriolo) Ed.
[44] adde sibi – commisce: var al – S, 102r: Et si non uis uaporare, bonum est. Tere et tricocina et in libra una adde sibi uncias 10 de calcucetammenon et uncias 10 de cerusa plumbi, rorando cum 8 unciis aluminis iameni, sicut fecisti in sulphure.
[45] V2, 84v: augm: Accipe de arsenico ad libitum et puluerisa optime et de calcecaminon etc. augm: Accipe arsenicum et coque eum in aqua feruentissima cum aceto et sale mixta etc. Ed: augm: Arsenici calcinatio. Tere, cribra et imbibe cum aceto acerrimo in quo solutae etc.
[46] Dejamos sin traducir esta sección y la siguiente.
[47] Algunos manuscritos en lugar de “preparatio” continúa rotulando “separatio” algunas recetas más.
[48] PV2: equale pondus – coagula : al: de aqua salis animalis septies distillata per alembic, scilicet, 4 uicibus cum aqua et cinere et tribus uicibus cum cinere sine aqua, et coagula eum cum aqua coagulationis cum igne leni, id est, cum uasis aqua et cinere mediante, ita ut tota aqua coaguletur in eo. Tunc resolue eum ter, per allembic distilla omni uice et coagula sicut dictum est.
[49] Ed seq: animalis, et coagula insimul sicut praedictum est in salibus, hoc est, ut totum coaguletur cum ea; et sit prius septies distillata per alembicum, quatuor vicibus cum cum aqua et cinere et tribus cum cinere; tunc iterum dissolve et distilla predicto modo per alembicum. Et coagula sicut scis in vase coagulationis, et ita fac donec currat super laminas et erit optime praeparatum.
[50] al seq – J: cum tantumdem aque uite [urine S] preparate in uase solutionis. Cum bene solutum fuerit distilla ipsum per allembicum, donec tota distilletur rubicunda et pura, et coagula. Et sic reitera super ipsum opus donec super laminam uelocissime fundatur. Et adde ei equale pondus sui de oleo animalis [aluminis Ed] rectificato cum suo igne. Tamen sit prius uitreoleum distillatum et rectificatum rubeum. Postea iungantur ambe aque insimul et rectificentur semel insimul. Postea reserua ad opus tuum.
[51] P tiene aquí una una receta larga que en realidad es un elixir al blanco y al rojo; en los demás manuscritos la receta es propiamente de una preparación, cuya equivalencia se encuentra en la primera parte de P.
[52] seq al – JV: equale ponderis sui de arsenico sublimato rubeo et frica cum eo fortiter et mitte in alutel cum tantumdem salis communis preparati rubei, et sublima ab eo bis uel ter et erit optime preparatum. Reserua ipsum ad opus tuum.
[53] Hasta aquí esta receta evoca a la preparación del oro en los otros manuscritos.
[54] al -JV: Accipe de eo quantum uis, subtilissime limato, et fac de eo arsenico sublimato albo per omnia sicut prediximus in auro, et erit optime preparatum. Serua ipsum.
Ed tiene dos recetas: una es la anterior; la otra es un elixir similar al de P.
[55] tunc remoue -: ita ut penitus omnis salsedo ab eo recedat; tunc iterum ablue cum aqua dulci in parabside ad modum ceruse, ita ut uideatur alba sicut nix; item sicca in solucione sole et de ipso fac sicut fecisti de argento mero, et erit bene preparatum; reserua ergo ad opus tuum al.
[56] et es uiridificetur: tunc pondera ipsum et adiunge equale ponderis sui de arsenico rubeo uel albo et fac deinceps sicut predixi in auro et erit bene preparatum; serua ergo ipsum al.
[57] vitri: La lectura nitri-uitri es incierta si no hay contexto suficiente. V3 tiene la rúbrica: «Preparacio nitri albi de Alap.»
[58] carora: De mercurio solo, en Verae alch., II, p. 181: Fama dissolutionis est quod ponatur in vase quod arabice dicitur carora. […] Carora est similis cornu.
[59] alcimiata | alkimiata | alchimiata: El término, bastante estable, aparece dos veces en esta versión; desconocemos su uso en otras obras. La solución de Gratarolus (“vitreata”) es la que se encuentra en otras recetas médicas, de pigmentos y alquímicas.
[60] parapsidis: Es sinónimo culto de scutella.
[61] Del mercurio hay dos preparaciones diferentes, según las versiones, aunque ambas con estructura similar: primero exponen la elaboración de un agua y luego con ella preparan el mercurio. La edición tiene ambas.
[62] La composición de estas aguas se da más adelante.
[63] sublimati FS: sublimato JV | sublimata R Ed.
La preparación de un agua de una “piedra blanca oculta” la da más adelante algunas versiones, pero no hay datos suficientes para identificarla: el autor del texto de B supuso que era el mercurio: en lugar de “aqua occulti lapidis albi” escribió allí “aqua mercurii”.
[64] predicto tincar: de preparato atincar F | de plumbo tincar.
Este atinkar no es el bórax, sino el nombre dado a la sal álcali preparada en la receta anterior; el nombre debió confundir algún copista, que sustituyó el predicto.
Según RK -R, 80v: Hic est tinkar quod ligat mercurium sine sublimatione nec mortificationes alterius corporis, beneficio omnium salium. Si calefiat in crucibulo parum et ex hoc prohiciatur in eo, gelabitur et mutat es in infinitum.
[65] add al -JV: aut pecorina aut arietina aut cum renone vacce.
[66] decoctionis: uitreo aqua et cinere mediante, cum suis uasis sicut scis al.
[67] Variante en la continuación al – M, 140r: Postea calcina eas predicto modo sicut fecisti mercurium, scilicet uel arsenicum uel sulphur, Postea accipe de quocumque eorum uis post calcinationes et ablutiones eorum partem 1, et mitte in aluttel cum particus duabus aque occulti [add al] lapidis albi inhumate et distillate et rectificate septies, alambic superposito suo recipiente, clausis iuncturis cum luto magisterii, ita ut non respiret, ipsumque in alio vase fictili tenotro ceno trito [JVS |cinere trito Ed] pleno repone deinde alio vasi quod medium sit aque ponas et subtus lentum ignem 6 diebus. Septima autem die vigora ignem donec nichil inde distilletur et cum ita fuerit reduc aquam ab eo distilla super eum donec nichil aque ab eo distilletur et inuenies laminam albam in fundo vasis. Et igne sublato die noctuque dimitte refrigidiari et ad opus tuum reserua in vase vitreo bene sigillato.
[68] al – FV: ut in albuminibus ouorum elixatis, uel aqua trium generum semel [salis Ed] distillata cum aqua et cinere mediante. Et cum solutum fuerit distilla per alembicum et coagola in alutel alembico superposito et suo recipiente cum aqua et cinere mediante [et cum -: om F Ed]. Et aqua que ab eo distillata est redde ei, et ita fac ut nichil inde distilletur [sublimetur Ed]. Reitera solutionem et ditillationem et coagulationem usque 6 uicibus. Septima autem uice solue ipsum in duplo sui de aqua occulti lapidis albi inhumata et dissoluta et rectificata. Et cum bene solutum fuerit in ea, tunc remitte in alutel predicto modo ad coagolandum et distillandum, ita ut tota aqua consumatur in eo. Tunc proba eum super laminam ignitam, et si se resoluerit et non emiserit fumum, admodum cere, tunc factum est. Reserua ergo ipsum ad opus tuum in uase uitreo bene sigillato, ad horam necessitatis.
La edición tiene ambas recetas: la primera es esta variante; la segunda es la de P, con el título: Alia praeparatio eius quae ein pluribus libris reperitur.
[69] V2 seq: illud solue et distilla per alambic et congela in lapidem crystallinum, deinde cera ipsum ultimo super ignem cum oleo philosophico albo et proice de ipsum super stagnum et fiet argentum rectum; de hoc autem stagno argento proice super es et dealbabitur optimum.
Ed seq: in lapidem chrystallinum, quem cera cum oleo philosophico albo super ignem et proiice desuper stannum et fiet argentum bonum et hoc argentum proice super aes et dealbabitur optime et tunc iunge ipsum argento bono et fiet optimum.
[70] Ed inserta aquí un largo paréntesis: (vel cum aqua viridis aeris aut aqua auri etc.)
[71] La distinción, entre preparación y composición, es más subjetiva que objetiva: si el autor considera que sigue siendo una sustancia natural (sigue siendo un simple en términología médica) es una preparación; si prevalece la idea de que es una elaboración artificial de varias sustancias, es una composición. Por ello no es sistemáticamente seguida: P y otros la ignoran como división, por más que utilicen los términos.
[72] Cuando aparecen, estas dos secciones situadas aquí, sirven para diferenciar dos grupos entre las versiones completas. Las omiten PDF3
[73] calcinativa – aurum: al S, 101v : a qua quatuor spiritus rubei sublimantur et sublima ab ea donec rubeum sublimetur. Postea accipe huius sublimati rubei partes 2 et imbibe ipsum cum quarta parte sui atramenti preparati soluti et distillati rubei, et sublimetur ab eo tociens donec in fundo uasis figatur. Postea compleatur cum oleo philosophico [rubeo add Ed] secundum ordinem supradictum.
[74] medietatem – separato: al – S: tantumdem de oleo trium generum separato ab occulti lapidis albi inhumato et distillato et rectificato rubeo.
[75] al: et dimitte fermentari per diem et noctem. Et mitte ea in uase distillationis aqua et cinere mediante , et mitte ea in alutel, libram semis, alembico superposito cum suo recipiente. Reitera ditillationem et distillabitur aqua alba ut lac.
[76] Ed tiene dos recetas diferentes basadas en el “frustum litargyrii”.
- Oleum album fixum philosophicum. Accipe frustrum litargyrii albi stanni extracti etc.
- Alio modo. Oleum album fixum philosophicum. Accipe cerussae de frustro litargyrii albissimi factae etc.
[77] Esta receta se encuentra, en las otras versiones con el principio ordenado de manera diferente y variantes menores, a continuación de las Aquae decem rubeae. Ed: Aqua rubea a qua quatuor spiritus sublimati albi, rubei sublimantur. Accipe salis communis, salis gemmae, salis armoniaci, aluminis iameni separatorum ana etc.
[78] tebaico: zebaico, id est, ferreo Ed.
No era de hierro, sino de un tipo de piedra, pórfido o similar. El nombre remite a Plinio, NH, 36, 22:
«Auctoribus curae fuere lapides mortariorum quoque, nec medicinalium tantum aut ad pigmenta pertinentium. Etesium lapidem in iis praetulere ceteris, mox Thebaicum, quem ‘pyrropoecilon’ appellavimus —aliqui ‘psaranum’ vocant».
[79] Ed tiene esta receta (p. 214) tras la preparación de la sal amoniacal: Oleum album fixum philosophicum. Accipe frustum lithargyrii albi, stanni extracti etc.
[80] et accidunt -: quia hec est aqua preciosior omni precio, quia si argentum uel aliud corpus dealbatum in eo extinguatur al.
[81] Cf. Michael Scottus (Thomson ed), cap. 24 (transcr. de P).
[82] utere -: coagula ergo ipsum coagulatione bona et coagulabitur in laminam albissimam. Cera eam ceratione ultima cum sale armoniaco et oleo animalis ante rectificato album sicut predictum est. Pone 1 super 1 eris et erit luna bona et perfecta et numquam mutabit al.
[83] in eo – coagulaueris: in ipso ter ante coagulationem Ed.
[84] Ed (Gratarolus): (Nota ex hoc oleo dupliciter posse operari, scilicet ante coagulationem in ipso extintionem faciendo, et post congelationem, de illo puluere super corpora fusa proiiciendo).
[85] Ed add: et cum ipso cerantur corpora et spiritus calcinati ceratione ultima ad rubeum.
[86] endanici: Ed (Gratrolus): (vel acerii sive azarii).
Es, como el phaulec, una clase de hierro (acero), este especialmente duro.
Sobre el nombre: I. G. Scheneider, Analecta ad historiam rei metallicae veterum (1788), p. 28: Ferrum indicum etiam corruptiori nomine variatum est in indanicum, endanicum, entanicum et andanicum.
Sobre su naturaleza: De anima in alchimia, dict. 5, cap. 6: Ferrum de India scindit magis quam aliud ferrum, ideo quia calor magis est in eo quam aliis. Et magis scindit quam aliae maneries quae se elongant, sed opus habet calefactione, aut ad ignem aut ad solem.
Cf. J. Le Coze, About wootz – The question of hinduwani / ondanique, en Indian Journal of History of Science, 45 (2010) 403-410.
[87] Ed: Ratio componendorum elixirium ex predictis speciebus preparatis.
[88] buctatim: imbercatum (puto vas vel alembicum) Ed (Gratarolus).
F tiene la lectura botum, que lleva al vaso más plausible, el botum barbotum.
[89] La continuación, que expone la multiplicación al blanco y toda la elaboración al rojo, está corrupta en la edición, mezclando fragmentos en este orden: multiplicación del elixir rojo, multiplicación del elixir blanco, elaboración al rojo.
[90] Esta variante conserva el mismo procedimiento de P, con más detalles en la primera parte y resumida la final.
[91] kimina:: chimina – chimia – kimia al | canina V2.
El nombre proviene, verosímilmente, del ár. qannani, frasco o bote. El vaso para la descensión de sustancias fundidas era el botum barbotum. Quizás el término kimina fuera usado inicialmente para un descensorio de sustancias líquidas, de vidrio. En cualquier caso en la Summa la kimina ha desplazado al botum:
Summa (1529), cap. 47: «Sermo in descensione […]. Fuit ergo inventionis causa illius triplex, scilicet, ut cum materia [medicina al] aliqua est conclusa in illo vase quod vocatur descensorium vel thimia [chimia – chimina al], post fusionem eius descendat per foramen illius».
El término aparece en la Epistola ad Hasen, cap. 10, con el sentido de vaso, en las formas kimena (Sanioris), kimia (TC4). En varios manuscritos del sisglo XIV se encuentra kinna (que explica la lectura kimia y sus hipercorrecciones chimia–thimia) y otras como kinnina, kimina.
[92] La edición da primero la receta vulgata, luego, de forma resumida, esta de P, que Gratarolus dijo haber encontrado en un Liber secretorum: «In quibusdam libris invenitur finis huius operationis aliter sic (ut inveni ita scriptum, cap. ultimum ex Lib. secretorum, ad faciendum elixir album et rubeum perfectissimum, nec est opus alio quando perfeceris istud)».
[93] En la edición la redacción de esta parte final es diferente, aunque el contenido es similar.
[94] Hemos interpretado que los textos que siguen, reunidos aquí bajo este título, se refieren a la piedra bendita, pero en el texto esta conexión no es evidente.
[95] El Liber Hermetis de adebesi atribuye este dicho a un Maharin Abhazra no identificado (quizás Rasis). Este es el inicio del segundo proceso de la obra mencionada, que llamaremos Rebis-Ad Fledium; sin embargo el proceso desarrollado será el primero, que se encuentra muy raramente como préstamo o independiente, que el autor del Lib. Herm. de adeb. atribuyó a Rasis.
[96] En la edición este desarrollo de la receta está separado de la línea introductoria anterior por varias recetas de elixires añadidas, y lleva por título: Compositio aquae vitae simplicis et rectificatio eiusdem.
[97] Para esta parte inicial de la receta cf. Lib. Hermetis de adebesi (ed. Steele & Singer, cap. 4):
«Accipe lapidem qui vocatur debesi recentem absque re omni alia, quem subtiliter comminues lavabisque perfecte, deinde mittetur in olla ubi nichil aque habeatur et in ollam vitreatam absque re omni alia mittes, ibique per diem et noctem fermentari dimittes. Deinde in fimo equi olla bene cooperta inhumetur, et per tres ebdomadas dimittatur, ita tamen ut singulis ebdomadis renovetur cenum».
[98] seq al -JV: postea reserua in uase uitreo ad opus tuum, bene sigillatum cum cera. Tamen postquam aqua uice 7 distillata fuerit, proba aliquantulum de ere ignito, scilicet, admodum nummorum in aqua uite tribus uicibus extinguendo et fuerit dealbatum interius et exterius, bonum est. Et si non reduc eam ad primum opus usque deueniat sic.
[99] a tela: F espacio en blanco. Como los copistas que buscaron variantes, no acabamos de encontrarle significado.
[100] En la edición este párrafo inicial está situado al final de la receta anterior.
[101] Título en Ed: Compositio aquae vitae completae et perfecta.
Receta en Lehigh, 32v: De composicione aque vite seu olei philosophorum perfecti ad rubeum.
[102] El agua anteriormente extraída de la piedra bendita.
[103] concham PV2 : cusa, incussa, cuta al | cucurbita M | solutorio Ed.
La cuenca, o el cuenco, es un tipo de recipiente que ya ha sido mencionado, usado para la cristalización.
[104] ranconibus V2 O: stricionibus V3 | carbonibus al (en P la palabra es ilegible para nosotros, pero en todo caso diferente a “carbonibus”).
[105] Lib. Herm. de adebesi: «De hoc unciam unam pones super 1090 argenti vivi».
[106] Evoca una cita atribuida a Hermes en el Liber Hermetis de adebesi: Ego qui exaltatus sum super omnes circulos huius mundi, vidi tres facies etc.
[107] Mt, 25, 34: Venite benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum
[108] Texto transcrito por (R) Ruska (Quellen, 1935), p. 61) del Firenze ms Ricc. 933. Las cuatro primeras aguas están tomadas del Liber de 70, lib. 24: L. ludorum.
[109] SV3BO Ed – S: Hec sunt aque rubee alkimie [Avicenne Ed] ad tingendum 4 spiritus sublimatos albos. La atribución a Avicena, resultado de una lectura defectuosa, solo se encuentra en la edición.
V2, 85r: Incipiunt capitula decem aquarum rubificantium.
[110] – elixir: Propiamente hablando estas elaboraciones no son elixires (polvo), sino tinturas líquidas.
- ratio quinta: Es el residuo de algún intento de continuar la división de las rationes.
- super rubeo: Todos los capítulos repiten esta coletilla, o la variante “de rubificatione”.
[111] Avicenna, Canon 2, 2, 48: [Atramentum] viride aegyptium est fortius quam alkabrusi [cyprium].
[112] faulec, faulet, fauled, faulex [también con ph-]: id est, ferri add O.
[113] Anotación de Gratarolus: (Rochae puto vel faecis vini ustae).
En general el alumbre es blanco, en concreto lo es el yemení: Avicenna, De anima in alchimia, dict. 6, c. 29: Alumen album fit iuxta mare in parte dextra seculi et dicitur alumen iameni.
- candidantis pannos: Aunque a veces se encuentra la sosa (alkali) confundida con el alumbre, tal vez aquí la indicación no se refiera al lavado, sino del apresto dado a los tejidos previo al teñido, llamado axebe o enxebe en catellano antiguo (actual en desuso: jebe, ajebe; ﺷَﺐ , shabb).
Lapidario Alfonsí: «De la piedra a que dizen axep. La piedra a que dizen en aravigo axep et en latin alumbre. Et este nombre a porque se alumbran et esclarecen todas las cosas que con ella cuezen, cada una segund su natura. Et las que son pora tennir, fazelos recebir colores muy fremosas et claras. […] Et aun faz mas: que si solvieren el axeb fata que corra assi como agua, quaia el suelto, et por esso la meten mucho en la obra mayor».
[114] Esta es la tercera vez que aparece el vinagre en la receta, lo que hace pensar en algún tipo de error en la redacción, pero es una lectura divulgada. Alguna versión elimina la segunda aparición, otra las dos primeras.
[115] V2 seq et finit: Et cum ea rubifica quidquid uolueris.
[116] V3 seq et finit: quia facit colorem citrinum fixum qui numquam remoueuitur a rubeo per examinationem ignis.
[117] omnis rei que rubea distillatur: L. de 70 en Cambr. TC.O.8.25. JV: omnis res que rubea est
S: omnis rei que rubeam colorem non remouet etc. V2: omnis rei rubeum colorem non remouet etc.
Ed: nulla res rubea colorem retinet, nisi illum qui imitatur eius naturam.
[118] JV mantienen en el primer capítulo los capítulos 3-4 de todas las demás versiones. Hemos corregido esta numeración. Las rúbricas que faltan las hemos tomado de S.
[119] sedine: Esta grafía es invariable en los manuscritos consultados, tanto del Perf. magist. como del Lib. De Una forma más divulgada es sedeneg (sedinech en el Lapidario alfonsí).
[120] V3 add: Tingit etiam optime limaturam argenti ubi fuerint in ea submersa et dessicata tertio uel sepe in calore ignis […] et exibit tibi citrina bene.
[121] calcanti viridis: En las descripciones antiguas los atramentos recogen sulfatos de cobre o hierro y ni el nombre, aquí calcanto, ni el color, aquí verde, permiten decidir para saber si se trata de un vitriolo de hierro o de cobre. Por la misma razón, la posterior indicación de que sublimando el calcanto verde se convierte en atramento rojo (sori) tampoco resuelve la duda.
[122] tere – tota: tere ergo praedicta tria cum aceto praedicto Ed.
[123] et in ipso – cola: om (saltus) SV2.
[124] cola ipsum – deinde: om (saltus) B
[125] V2: Modus utendi istis aquis est:
Ed: Modus rubificandi rem aliquam ex dictis aquis.
[126] El pasaje parece corrupto, pero los diferentes testigos son coincidentes.
[127] defere(n)s onus omnes: aufer frigus Berth.
La lectura de BNF lat 7156, 77r es con claridad deferens honus (la grafía con h se encuentra también en otros manuscritos).